Το Αλτσχάιμερ μπορεί να μην είναι ασθένεια του εγκεφάλου

Του Donald Weaver*

Η αναζήτηση μιας θεραπείας για τη νόσο Αλτσχάιμερ γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστική και αμφιλεγόμενη αναζήτηση, με αρκετές σημαντικές αντιπαραθέσεις επιστημόνων.

Τον Ιούλιο του 2022, το περιοδικό Science ανέφερε ότι μια βασική ερευνητική εργασία του 2006, που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Nature, η οποία αναγνώρισε έναν υποτύπο πρωτεΐνης του εγκεφάλου που ονομάζεται β-αμυλοειδές ως αιτία της νόσου Αλτσχάιμερ, μπορεί να βασίστηκε σε κατασκευασμένα δεδομένα.

Ένα χρόνο νωρίτερα, τον Ιούνιο του 2021, ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ είχε εγκρίνει την aducanumab, ένα αντίσωμα που στοχεύει στο β-αμυλοειδές, ως θεραπεία για τη νόσο Αλτσχάιμερ, παρόλο που τα δεδομένα που υποστήριζαν τη χρήση της ήταν ελλιπή και αντιφατικά.

Ορισμένοι γιατροί πιστεύουν ότι το aducanumab δεν έπρεπε ποτέ να έχει εγκριθεί, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να του δοθεί μια ευκαιρία.

Με εκατομμύρια ανθρώπους να χρειάζονται μια αποτελεσματική θεραπεία, γιατί οι ερευνητές εξακολουθούν να παραπαίουν στην αναζήτηση μιας θεραπείας για μια από τις πιο σημαντικές ασθένειες που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα;

Ξεφεύγοντας από το β-αμυλοειδές

Εδώ και χρόνια, οι επιστήμονες έχουν επικεντρωθεί στην προσπάθεια να βρουν νέες θεραπείες για τη νόσο Αλτσχάιμερ, εμποδίζοντας τον σχηματισμό των καταστροφικών για τον εγκέφαλο συσσωματωμάτων αυτής της μυστηριώδους πρωτεΐνης που ονομάζεται β-αμυλοειδές.

Στην πραγματικότητα, εμείς οι επιστήμονες έχουμε αναμφισβήτητα περιέλθει σε μια διανοητική ρουτίνα επικεντρώνοντας σχεδόν αποκλειστικά σε αυτή την προσέγγιση, παραμελώντας συχνά ή ακόμη και αγνοώντας άλλες πιθανές εξηγήσεις.

Δυστυχώς, αυτή η αφοσίωση στη μελέτη των ανώμαλων πρωτεϊνικών συσσωματωμάτων δεν έχει μεταφραστεί σε ένα χρήσιμο φάρμακο ή θεραπεία. Η ανάγκη για έναν νέο τρόπο σκέψης σχετικά με τη νόσο Αλτσχάιμερ αναδεικνύεται σε κορυφαία προτεραιότητα στην επιστήμη του εγκεφάλου.

Διαταραχή του ανοσοποιητικού μέσα στον εγκέφαλο

Το εργαστήριό μου στο Ινστιτούτο Εγκεφάλου Krembil, μέρος του Πανεπιστημιακού Δικτύου Υγείας στο Τορόντο, επεξεργάζεται μια νέα θεωρία για τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Με βάση την έρευνα των τελευταίων 30 ετών, δεν θεωρούμε πλέον τη νόσο Αλτσχάιμερ κυρίως ως ασθένεια του εγκεφάλου. Αντίθετα, πιστεύουμε ότι η νόσος Αλτσχάιμερ είναι κυρίως μια διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος μέσα στον εγκέφαλο.

Το ανοσοποιητικό σύστημα, που βρίσκεται σε κάθε όργανο του σώματος, είναι μια συλλογή κυττάρων και μορίων που συνεργάζονται αρμονικά για να βοηθήσουν στην αποκατάσταση των τραυματισμών και να προστατεύσουν από ξένους εισβολείς.

Όταν ένα άτομο σκοντάφτει και πέφτει, το ανοσοποιητικό σύστημα βοηθά στην επιδιόρθωση των κατεστραμμένων ιστών. Όταν κάποιος παθαίνει ιογενή ή βακτηριακή λοίμωξη, το ανοσοποιητικό σύστημα βοηθά στην καταπολέμηση αυτών των μικροβιακών εισβολέων.

Οι ίδιες ακριβώς διεργασίες υπάρχουν και στον εγκέφαλο. Όταν υπάρχει τραύμα στο κεφάλι, το ανοσοποιητικό σύστημα του εγκεφάλου τίθεται σε λειτουργία για να βοηθήσει στην αποκατάσταση. Όταν υπάρχουν βακτήρια στον εγκέφαλο, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι εκεί για να τα καταπολεμήσει.

Η νόσος του Alzheimer ως αυτοάνοση νόσος

Πιστεύουμε ότι το βήτα-αμυλοειδές δεν είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται αφύσικα, αλλά μάλλον ένα φυσιολογικό μόριο που αποτελεί μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος του εγκεφάλου. Υποτίθεται ότι είναι εκεί.

Όταν συμβαίνει εγκεφαλικό τραύμα ή όταν υπάρχουν βακτήρια στον εγκέφαλο, το β-αμυλοειδές συμβάλλει καθοριστικά στην ολοκληρωμένη ανοσολογική απόκριση του εγκεφάλου. Και εδώ είναι που αρχίζει το πρόβλημα.

Λόγω των εντυπωσιακών ομοιοτήτων μεταξύ των μορίων λίπους που συνθέτουν τόσο τις μεμβράνες των βακτηρίων όσο και τις μεμβράνες των εγκεφαλικών κυττάρων, το β-αμυλοειδές δεν μπορεί να ξεχωρίσει τη διαφορά μεταξύ των εισβολέων βακτηρίων και των εγκεφαλικών κυττάρων του ξενιστή και επιτίθεται λανθασμένα στα ίδια τα εγκεφαλικά κύτταρα που υποτίθεται ότι προστατεύει.

Αυτό οδηγεί σε μια χρόνια, προοδευτική απώλεια της λειτουργίας των εγκεφαλικών κυττάρων, η οποία τελικά καταλήγει στην άνοια – και όλα αυτά επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας δεν μπορεί να διακρίνει μεταξύ βακτηρίων και εγκεφαλικών κυττάρων.

Όταν η νόσος Αλτσχάιμερ θεωρηθεί ως μια λανθασμένη επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος του εγκεφάλου στο ίδιο το όργανο που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται, η νόσος Αλτσχάιμερ αναδεικνύεται σε αυτοάνοσο νόσημα.

Υπάρχουν πολλοί τύποι αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, στα οποία τα αυτοαντισώματα παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου και για τα οποία οι θεραπείες με στεροειδή μπορούν να είναι αποτελεσματικές. Αλλά αυτές οι θεραπείες δεν θα λειτουργήσουν κατά της νόσου του Alzheimer.

Ο εγκέφαλος είναι ένα πολύ ιδιαίτερο και ξεχωριστό όργανο, το οποίο αναγνωρίζεται ως η πιο πολύπλοκη δομή στο Σύμπαν.

Στο δικό μας μοντέλο της νόσου Αλτσχάιμερ, το β-αμυλοειδές βοηθά στην προστασία και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος, αλλά δυστυχώς, παίζει επίσης κεντρικό ρόλο στην αυτοάνοση διαδικασία που, πιστεύουμε, μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη της νόσου Αλτσχάιμερ.

Αν και τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συμβατικά για τη θεραπεία αυτοάνοσων νοσημάτων μπορεί να μην λειτουργούν κατά της νόσου Αλτσχάιμερ, πιστεύουμε ακράδαντα ότι η στόχευση άλλων ανοσορυθμιστικών οδών στον εγκέφαλο θα μας οδηγήσει σε νέες και αποτελεσματικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για τη νόσο.

Άλλες θεωρίες της νόσου

Εκτός από αυτή την αυτοάνοση θεωρία της νόσου Αλτσχάιμερ, αρχίζουν να εμφανίζονται πολλές άλλες νέες και ποικίλες θεωρίες. Για παράδειγμα, ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια ασθένεια των μικροσκοπικών κυτταρικών δομών που ονομάζονται μιτοχόνδρια – τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας σε κάθε εγκεφαλικό κύτταρο.

Τα μιτοχόνδρια μετατρέπουν το οξυγόνο από τον αέρα που αναπνέουμε και τη γλυκόζη από την τροφή που τρώμε σε ενέργεια που απαιτείται για τη μνήμη και τη σκέψη.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης εγκεφαλικής λοίμωξης, με τα βακτήρια από το στόμα να προτείνονται συχνά ως ένοχοι.

Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι η ασθένεια μπορεί να οφείλεται σε μη φυσιολογικό χειρισμό μετάλλων στον εγκέφαλο, πιθανώς ψευδαργύρου, χαλκού ή σιδήρου.

Είναι ευχάριστο να βλέπουμε νέες σκέψεις σχετικά με αυτή την πανάρχαια ασθένεια. Η άνοια πλήττει σήμερα περισσότερα από 50 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως, ενώ κάθε τρία δευτερόλεπτα γίνεται μια νέα διάγνωση.

Συχνά, οι άνθρωποι που ζουν με τη νόσο του Αλτσχάιμερ δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τα ίδια τους τα παιδιά ή ακόμη και τον/την σύζυγό τους που είναι πάνω από 50 χρόνια μαζί τους.

Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι μια κρίση δημόσιας υγείας που έχει ανάγκη από καινοτόμες ιδέες και νέες κατευθύνσεις.

Για την ευημερία των ατόμων και των οικογενειών που ζουν με άνοια, καθώς και για τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις στο ήδη πιεσμένο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης που αντιμετωπίζει το συνεχώς αυξανόμενο κόστος και τις απαιτήσεις της άνοιας, χρειαζόμαστε καλύτερη κατανόηση της νόσου Αλτσχάιμερ, των αιτιών της και του τι μπορούμε να κάνουμε για να τη θεραπεύσουμε και να βοηθήσουμε τα άτομα και τις οικογένειες που ζουν με αυτήν.

* Donald Weaver, Καθηγητής Χημείας και Διευθυντής του Ερευνητικού Ινστιτούτου Krembil, University Health Network, Πανεπιστήμιο του Τορόντο

ΠΗΓΗ: The Conversation