Γ. Μανιάτης: «Η ενεργειακά αθωράκιστη ΕΕ και οι ρωσικοί σχεδιασμοί»

Άρθρο του Γιάννη Μανιάτη

Στο 45% η εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο. Οι ελάχιστες εισαγωγές του από το καλοκαίρι 2021, δείχνουν πως η εισβολή στην Ουκρανία είχε προετοιμαστεί καιρό πριν, αφήνοντας τις αποθήκες της ΕΕ με ελάχιστες ποσότητες, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο ενεργειακός εκβιασμός από τη Ρωσία. Το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα στηρίζεται πάνω από 80% στα ορυκτά καύσιμα, με Κίνα και Ινδία στο άνω του 85%. Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού πετρελαίου είναι η Κίνα, ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας, με τις δύο χώρες να δηλώνουν ότι η συνεργασία τους «δεν έχει όρια». Σε αυτά προστίθεται η επισιτιστική κρίση, με τη Ρωσία και την Ουκρανία να είναι κατά σειρά ο πρώτος και τρίτος εξαγωγέας σιταριού στην Αφρική. Η Ρωσία, πέρα από το σιτάρι, έχει εξαιρετικά σημαντικό μερίδιο στην παγκόσμια εξαγωγή λιπασμάτων, παλλαδίου και πλατίνας.

Η εξάρτηση της ΕΕ-27 από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι της τάξης του 45%, με τη Νορβηγία να τροφοδοτεί την Ένωση με 24% και την Αλγερία (με 13%) να είναι ο 3^ος μεγαλύτερος τροφοδότης, ενώ ΗΠΑ και Κατάρ μοιράζονται από κοινού ένα άλλο 12%. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εξαγωγές φυσικού αερίου της τάξης των $300 δις κυριαρχούνται από το Κατάρ (15%), Αυστραλία και ΗΠΑ (11% η κάθε μία) και Ρωσία – Νορβηγία (από 8-9% η κάθε μία).

Η σημαντικότατη συμμετοχή Ρωσίας και Ουκρανίας στην εξαγωγή σιταριού τόσο στην αφρικανική ήπειρο όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, καταδεικνύει την άμεση συσχέτιση αναμεσά, στον σε εξέλιξη πόλεμο και τις πιθανές οδυνηρές συνέπειές του, στην επισιτιστική επάρκεια της Αφρικής, αλλά και του πλανήτη ολόκληρου.

Πάνω από $3.5 δις ήταν οι εξαγωγές ρωσικού σιταριού στην Αφρική, με τη Ρωσία να είναι μακράν, ο μεγαλύτερος τροφοδότης της ηπείρου σε σιτάρι. Η Ουκρανία είναι η 3^η εξαγωγός χώρα, με περίπου $1,5 δις/έτος. Κατά συνέπεια, στην αφρικανική ήπειρο θα υπάρξει τεράστιο πρόβλημα επισιτισμού, από το γεγονός ότι ο 1^ος και ο 3^ος μεγαλύτερος τροφοδότης της σε σιτάρι έχουν εμπλακεί στη μεταξύ τους πολεμική σύγκρουση. Στις εξαγωγές σιταριού η Ρωσία κατέχει το 20% των παγκόσμιων εξαγωγών και η Ουκρανία το 10%. Σε επίπεδο πρώτων υλών και άλλων αγαθών, η Ρωσία τροφοδοτεί την παγκόσμια αγορά με το 25% παλλαδίου, το 23% των λιπασμάτων και το περίπου 13% του νικελίου και της πλατίνας.

Οι αλληλεξαρτήσεις Ρωσίας, Γερμανίας, Κίνας, είναι εμφανείς τόσο στο πετρέλαιο όσο και στο εξωτερικό εμπόριο των χωρών αυτών. Η Γερμανία είναι μακράν ο μεγαλύτερος εξαγωγικός προορισμός του ρωσικού πετρελαίου στην Ευρώπη (ύψους $23.6 δις/έτος) και ακολουθούν η Πολωνία ($14.7 δις/έτος) και η Ολλανδία ($11.4 δις/έτος). Η Ελλάδα εισάγει ποσότητα ρωσικού πετρελαίου της τάξης των $3.2 δις/έτος. Στο συνολικότερο τομέα των εμπορικών συναλλαγών, η Κίνα είναι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας με έναν όγκο συναλλαγών που πλησιάζει τα $24 δις (24% του συνόλου του ρωσικού εμπορίου) και δεύτερο εταίρο τη Γερμανία με $10.1 δις/έτος (10% του ρωσικού συνόλου).

Το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης στις αρχές του φθινοπώρου του 2021 (αρκετά πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία), βρήκε την Ευρώπη να εισάγει κάθε εβδομάδα ποσότητες της τάξης των 7-8 εκατ.κυβ.μέτρων, κινούμενη μέχρι το τέλος του έτους, κοντά στο μέσο όρο της εβδομαδιαίας τροφοδοσίας της τελευταίας 5ετίας. Επίσης, οι εισαγωγές σε LNG κινήθηκαν και αυτές, στους μέσους όρους των αντίστοιχων εβδομάδων της τελευταίας 5ετίας (1-2 εκατ. κυβ. μέτρα/βδομάδα). Προφανώς οι πρώτες βδομάδες του 2022, βρήκαν την Ευρώπη να εισάγει τόσο συνολικά, όσο και ως LNG, ποσότητες σημαντικά περισσότερες και από τα ανώτερα όρια της τελευταίας 5ετίας.

Οι εισαγωγές φυσικού αερίου της ΕΕ από το τέλος καλοκαιριού 2021 είναι εναργέστατος δείκτης του πως είχε προετοιμαστεί από τη Ρωσία, η εισβολή στην Ουκρανία. Από τα μέσα του 2021 ήταν εμφανές ότι οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ κινούνταν στα κατώτερα όρια της τελευταίας 5ετίας και ορισμένες φορές κάτω και από αυτά. Προφανής στόχος, ο μεγαλύτερος δυνατός εκβιασμός της Ευρώπης από τη Ρωσία λόγω ακριβώς, της ελλιπούς πληρότητας των υπόγειων αποθηκών φυσικού αερίου, πολλές από τις οποίες διαχειρίζεται η Gazprom.  Αντίθετα, οι εβδομαδιαίες εισαγωγές από Νορβηγία κινήθηκαν από τα μέσα μέχρι το τέλος του 2021 κοντά στα ανώτερα όρια της 5ετίας.

Η πρωτογενής κατανάλωση ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, παρά τις προσπάθειες απανθρακοποίησης των τελευταίων ετών, συνεχίζει να κυριαρχείται από τα ορυκτά καύσιμα. Το 2021 στις αναδυόμενες οικονομίες της Κίνας και της Ινδίας, πάνω από το 85% του ενεργειακού ισοζυγίου τους ήταν με ορυκτά καύσιμα, κυρίως άνθρακας (55%-57%) και πετρέλαιο (20%-28%) αντίστοιχα. Στη Ρωσία, το επικρατούν καύσιμο το 2021 ήταν το φυσικό αέριο (52%), ενώ σε Ευρώπη και ΗΠΑ παρατηρείται μικρό ποσοστό άνθρακα (11%) σημαντικό ποσοστό πετρελαίου (38%) και σημαντικό ποσοστό φυσικού αερίου (25%-35%).

Έτσι, είναι σαφής η διαφοροποίηση ανάμεσα σε Κίνα και Ινδία από τη μια, που καταναλώνουν κυρίως άνθρακα, ενώ στον αναπτυγμένο κόσμο, η συμμετοχή του αερίου είναι σημαντικότερη, με το πετρέλαιο να είναι σε όλες τις περιπτώσεις παρόν με ισχυρή παρουσία. Μόνο σε Βραζιλία και Καναδά εμφανίζεται ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον υψηλό ποσοστό συμμετοχής της (πράσινης) υδροηλεκτρικής ενέργειας στο ισοζύγιο τους.

Του καθηγητή Γιάννη Μανιάτη, πρ. υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής

Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ