Πώς μεγαλούργησε ο Θεμιστοκλής

Του Κώστα Δούκα*

Ἡ δραματική νύχτα στό πολεμικό συμβούλιο πρίν ἀπό τήν ναυμαχία τῆς Σαλαμῖνος.

Πρίν ἀπό 2502 χρόνια, στίς 29 Σεπτεμβρίου τοῦ 480 π.Χ., συνέβη ἓνα κοσμοϊστορικό γεγονός. Ἡ ναυμαχία τῆς Σαλαμῖνος, μέ πρωταγωνιστή ἓνα ἀπιθάνου θελήσεως καί δυναμικότητος ἂνθρωπο, τόν Θεμιστοκλῆ τοῦ Νεοκλέους. Κανείς δέν τόν εἶχε μάθει νά μεγαλουργεῖ, ἀλλά ἡ μεγάλη ἀγάπη του πρός τήν πατρίδα τόν ἒστειλε στήν αἰωνιότητα.

Ὁ Θεμιστοκλῆς ἐκείνη τῆν ἡμέρα καί τήν προηγούμενη νύχτα, κρατοῦσε στά χέρια του ὂχι μόνο τήν τύχη τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά τῆς Εὐρώπης ὁλόκληρης. Γιατί, ἂν οἱ Ἓλληνες δέν εἶχαν νικήσει τότε τούς Πέρσες, διαφορετική θά ἦταν σήμερα ἡ Εὐρώπη καί ὁλόκληρος ὁ κόσμος.

Ἀκόμη καί σήμερα, ὓστερα ἀπό 2.500 χρόνια, ἡ Περσία, τό σημερινό Ἰράν, ἀποτελεῖ ἐν δυνάμει ἀφορμή παγκοσμίου πολέμου μέ βάση τόν συσχετισμό δυνάμεων, τήν πυρηνική δυνατότητα πού διαθέτει καί τήν γεωπολιτική θέση πού κατέχει, σέ συνδυασμό μέ τίς συμμαχίες πού διατηρεῖ μέ τίς ἀναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις τῆς Ἀσίας (Ρωσία, Ἰνδία, Κίνα, Τουρκία κ.ἂ.)

Ἡ ναυμαχία στό στενό τῆς Σαλαμῖνος

Τό τί συνέβη τήν δραματική νύχτα τῆς 29ης Σεπτεμβρίου τοῦ 480 π.Χ. καί τήν ἑπομένη ἡμέρα τῆς ναυμαχίας στήν στενή θάλασσα τῆς Σαλαμῖνος, θά προσπαθήσω ἁδρά νά σᾶς περιγράψω, ἀφοῦ πιά αὐτά δέν διδάσκονται ἐν ἐκτάσει στά σχολεῖα, ἐνῶ οἱ Ἓλληνες πρέπει νά πάντα νά θυμοῦνται τήν ἱστορία τους, τήν ὁποία οἱ σημερινοί κυβερνώντες κάνουν ὃ,τι μποροῦν γιά νά τήν ἐξαφανίσουν ἀπό τά σχολεῖα.

Λίγοι γνωρίζουν ὃτι ὁ μέγας Θεμιστοκλῆς, ὁ δαιμόνιος αὐτός πολιτικός, στρατηγός καί ναύαρχος, γνώριζε ὃλους τούς Ἀθηναίους μέ τά ὀνόματά τους καί διαπνεόταν ἀπό μεγάλη ἀγάπη γιά τήν πατρίδα, τήν ὁποία θέλησε νά σώσει καί ἒσωσε ἀπό τά βαρβαρικά στίφη, φθάνοντας μέχρι τά ὃρια τῆς ὑπερβολῆς, ἂν ὂχι καί τῆς ἐθνικῆς προδοσίας σέ περίπτωση πού τό σχέδιό του ἀποτύγχανε, νά δοθῆ δηλαδή ἡ ναυμαχία στό στενό τῆς Σαλαμῖνος.

Ὁ συσχετισμός δυνάμεων Ἑλλήνων καί βαρβάρων ἦταν συντριπτικός γιά τούς Ἓλληνες. Ὁ Αἰσχύλος, πού ἒλαβε μέρος στήν ναυμαχία αὐτή, γράφει στήν τραγωδία <Πέρσαι>:

<Τῶν Ἑλλήνων ὁ ὃλος στόλος ἀνερχόταν σέ 300 πλοῖα.

Δέκα ἀπό αὐτά ἦσαν ξέχωρα.

Τοῦ Ξέρξη, ὃπως γνωρίζω, ὁ στόλος εἶχε 1.000 πλοῖα

πού τά ὁδηγοῦσε πλῆθος,

Καί τά πλοῖα μέ ἐξαιρετική ταχύτητα ἦσαν 207>.

Δηλαδή οἱ Ἓλληνες εἶχαν 310 πλοῖα καί οἱ Πέρσες 1.207. Ὁ Θεμιστοκλῆς ἒδωσε μεγάλο ἀγῶνα νά γίνει ἡ ναυμαχία στήν Σαλαμῖνα, καί ἦλθε σέ σύγκρουση μέ τόν αὐθάδη ναύαρχο τῶν Κορινθίων Ἀδείμαντο, ὁ ὁποῖος ἢθελε νά ναυμαχήσει στήν Πάχη, σέ ἀναπεπταμένη δηλαδή θάλασσα, πιό κοντά στήν Κόρινθο, ὃπου ὃμως θά ἦταν βεβαία ἡ ἧττα καί οἱ μαχητές θά ἀποδροῦσαν στήν στεριά.

Ἡ βασίλισσα τῆς Ἀλικαρνασοῦ Ἀρτεμησία

Ὁ Θεμιστοκλῆς, γιά νά ὑποχρεώσει τούς Ἓλληνες νά ναυμαχήσουν στήν Σαλαμῖνα, ἒστειλε μέ τόν δάσκαλο τῶν παιδιῶν του Σίκιννο ἐπιστολή, λέγοντας στόν Πέρση μονάρχη, ὃτι οἱ Ἓλληνες σκέπτονται νά ἀποχωρήσουν γιά νά γλυτώσουν καί ὃτι πρέπει νά τούς πολεμήσει στήν Σαλαμῖνα, ἐγγίζοντας ἒτσι τά ὂρια τῆς ἐθνικῆς προδοσίας. Ὁ ὑπερφίαλος καί δειλός Ξέρξης ρώτησε τούς στρατηγούς του περί τοῦ πρακτέου, καί αὐτοί, θέλοντας τό κεφάλι τους στούς ὢμους τους, συνέστησαν στόν μεγάλο βασιλιά αὐτό πού ἢθελε νά ἀκούσει, δηλαδή νά καταναυμαχήσει τούς Ἓλληνες στήν Σαλαμῖνα.

Ἡ μόνη πού εἶπε στόν Ξέρξη νά μήν ἐπιχειρήσει τήν ναυμαχία, ἦταν ἡ βασίλισσα τῆς Ἀλικαρνασοῦ Ἀρτεμησία:

<Ἂν περιμένεις, τοῦ εἶπε, μερικές ἡμέρες, οἱ Ἓλληνες θά διαλυθοῦν>.

Καί αὐτό θά συνέβαινε. Ἀλλά ἡ Ἀρτεμησία δέν εἰσακούσθηκε. Ἒτσι ὁ Ξέρξης ἒπραξε αὐτό πού ἢθελε ὁ Θεμιστοκλῆς. Ἀλλά τήν νύχτα τῆς 28ης Σεπτεμβρίου, δραματικά γεγονότα συνέβησαν στό πολεμικό συμβούλιο τῶν Ἑλλήνων, ὑπό τήν ἡγεσία τοῦ ἀρχιστρατήγου Σπαρτιάτη Εὐρυβιάδη.

Ἡ σύγκρουση του Ἀδείμαντου με τον Θεμιστοκλῆ

Ὁ Κορίνθιος Ἀδείμαντος διαπληκτίσθηκε μέ τόν Θεμιστοκλῆ. Ἀρχικά τοῦ εἶπε:

<Θεμιστοκλῆ, ὃποιος πεταχτεῖ πρῶτος στόν στίβο χωρίς νά ἒχει δοθεῖ σῆμα ἀπό τόν ἀφέτη, ραβδίζεται>.

Καί ὁ Θεμιστοκλῆς τοῦ ἀπάντησε:

<Ναί, ἀλλά καί ὃποιος δέν τερματίζει πρῶτος, δέν στεφανώνεται>.

Ὁ Ἀδείμαντος ὃμως προχώρησε πιό πέρα. Κατηγόρησε τόν Θεμιστοκλῆ ὡς <ἂπατριν>, ἐπειδή ἡ Ἀθήνα εἶχε καεῖ, οἱ καταφυγόντες στά ξύλινα τείχη στήν Ἀκρόπολι, κατά τόν χρησμό, εἶχαν σφαγεῖ καί ὁ ὑπόλοιπος λαός τῶν Ἀθηνῶν βρισκόταν στά πλοῖα. Τοῦ εἶπε συγκεκριμένα ὁ αὐθάδης ναύαρχος:

<Σῶπα, Θεμιστοκλῆ, διότι δέν ἐκπροσωπεῖς ἐδῶ ἐλεύθερη ἑλληνική πόλη. Μή ξεχνᾶς ὃτι ἡ Ἀθήνα κατέχεται ἀπό τούς ἐχθρούς, καί ὃτι ἂνθρωπος ἂπατρις δέν μπορεῖ νά ἒχει δικαίωμα ψήφου στό συνέδριο αὐτό>.

Ὁ Θεμιστοκλῆς ἐξεμάνη, γιατί εἶχε στήν διάθεσή του τά δύο τρίτα τῆς ἑλληνικῆς δυνάμεως καί εἶχε τήν συνείδηση, ὃτι κρατεῖ στήν παλάμη του τήν τύχη τῆς Ἑλλάδος. Ἀφοῦ λοιπόν ἐξύβρισε αὐτόν καί τούς Κορινθίους, τρέμοντας ἀπό ὀργή, ἀπευθύνθηκε στόν ἀρχιστράτηγο Εὐρυβιάδη:

<Εὐρυβιάδη, ἂν μείνεις ἐδῶ καί ἀγωνισθῆς σάν ἂνδρας ἀγαθός, σώζονται τά πάντα. Ἂν ὂχι, θά ἀνατρέψεις τήν Ἑλλάδα. Ἡ τύχη τοῦ πολέμου τούτου ἐξαρτᾶται ἀπό τόν στόλο. Πείσου λοιπόν στά λόγια μου, διότι ἀλλοιῶς θά πάρουμε τίς οἰκογένειές μας καί θά πλεύσουμε στήν Σίριν τῆς Ἰταλίας, πού παλαιά μᾶς ἀνῆκε, καί σεῖς θά στερηθῆτε τέτοιων συμμάχων καί θά θυμηθῆτε τά λόγια μου>.

Αὐτά γίνονταν λίγες ὧρες πρίν ξημερώσει ἡ μεγάλη ἡμέρα τῆς ναυμαχίας. Ὁ Εὐρυβιάδης ἀντελήφθη τήν βαρύτητα τῶν λόγων τοῦ Θεμιστοκλέους. Οἱ Κορίνθιοι ἐσιώπησαν. Καί δόθηκε ἐντολή σέ ὃλους, θέλοντες καί μή θέλοντες, νά προετοιμασθοῦν γιά τήν ναυμαχία, ἐνῶ σέ λίγο ξημέρωνε.

Ὁ Πλούταρχος ἀναφέρει ὃτι ὁ Θεμιστοκλῆς διαπληκτίσθηκε μέ τόν Εὐρυβιάδη καί ὃτι ἀκούστηκε ἡ ἱστορική φράση <πάταξον μέν ἂκουσον δέ>, ὃταν ὁ Σπαρτιάτης στρατηγός ὓψωσε τήν ράβδο του γιά νά χτυπήσει τόν Θεμιστοκλῆ. Ἀλλά κατά τόν ἱστορικό μας Κων. Παπαρρηγόπουλο πιθανῶς αὐτή ἡ φράση νά μήν ἐλέχθη ποτέ, ἢ τό ἐπεισόδιο νά συνέβη μεταξύ τοῦ Θεμιστοκλέους καί τοῦ θρασύτατου ναυάρχου τῶν Κορινθίων Ἀδειμάντου, διότι ὁ Θεμιστοκλῆς βρισκόταν σέ ἀπόλυτη συνεννόηση μέ τόν Εὐρυβιάδη, ὁ ὁποῖος τελικά συμφώνησε μέ τόν Θεμιστοκλῆ, διαφωνῶντας μέ τόν ναύαρχο τῶν Κορινθίων.

Ἡ ἧττα της Ἀρτεμησίας

Καί ἀνέτειλε ὁ ἣλιος τῆς μεγάλης ἐκείνης ἡμέρας τῆς Ἑλλάδος καί τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀνακρούσθηκε ὁ παιάνας καί ὃλες οἱ σάλπιγγες τῶν ἀρχηγῶν, καί ὁ ἑλληνικός στόλος ἂρχισε νά <ἀνακρούη πρύμναν>, κατά σύσταση τοῦ Θεμιστοκλέους, παρασύροντας μέ τό στρατήγημα αὐτό στά ἐνδότερα τόν ἐχθρικό στόλο, πού ἦταν ἐπανδρωμένος μέ 300.000 ἂνδρες, ἒναντι 70.000 τῶν Ἑλλήνων.

Κάποια στιγμή ὁ Παλληνεύς Ἀμεινίας, ἀδελφός τοῦ Αἰσχύλου, ἀδελφός τοῦ Κυναιγείρου, διέταξε πρῶτος τήν τριήρη του νά κωπηλατήσει μέ ὁρμή πρός τά ἐμπρός ἀνακράζοντας καί ἀκουόμενος ἀπό ὁλόκληρο τόν στόλο:

<Ὦ δαιμόνιοι, μέχρι τίνος πρύμνην ἀνακρούεσθε;>

Καί διέταξε πρῶτος νά ἐμβολίσει φοινικική τριήρη, δίνοντας ἒτσι τό ἒναυσμα τῆς μάχης. Τά δύο πλοῖα σφηνώθηκαν καί ἂρχισε ἡ μάχη ἀπό πλοῖο σέ πλοῖο, πού γρήγορα γενικεύθηκε.

Ὁ Θεμιστοκλῆς ἐπιτίθεται κατά τῆς περσικῆς ναυαρχίδος, πού εἶχε ναύαρχο τόν Ἀριαβίγνη, ἀδελφό τοῦ Ξέρξη. Ἡ τριήρης τοῦ Θεμιστοκλέους κατακλύζεται ἀπό βέλη, ἀλλά ἒρχεται σέ βοήθειά του ὁ ἀπεμπλακείς Ἀμεινίας, πού μπήγει τό ἒμβολο στήν περσική ναυαρχίδα. Ὁ Ἀριαβίγνης σκοτώνεται καί τό πτῶμα του περισυλλέγει ἡ παραπλέουσα Ἀρτεμησία, ἡ ὁποία, προσπαθῶντας νά διαφύγει, βουλιάζει τρία συμμαχικά της πλοῖα. Ὁ Ξέρξης, πού παρακολουθοῦσε ἀπό τό ὂρος Αἰγάλεω τήν σκηνή, νομίζει πώς ἡ Ἀρτεμησία βούλιαξε ἐχθρικά πλοῖα καί ἀναφωνεῖ τό παροιμοιῶδες:

<Οἱ μέν ἂνδρες γεγόνασι μοι γυναῖκες, αἱ δέ γυναῖκες, ἂνδρες>.

Σημειωτέον ὃτι ὁ Θεμιστοκλῆς εἶχε δώσει ρητή ἐντολή νά συλληφθεῖ ἡ Ἀρτεμησία καί νά δικασθεῖ γιά τήν προδοσία της.

Ἡ μεγαλειώδης νίκη

Ὁ θρίαμβος δέν ἐφάνη ἐκ πρώτης ὂψεως, ἀλλά ἦταν γεγονός. Στήν μεγαλειώδη νίκη συνετέλεσε καί ἓνα ξαφνικό μπουρίνι, συνηθισμένο τό φθινόπωρο στήν Ἀττική, πού ἀποδιάρθρωσε πλήρως στήν κρισιμότερη στιγμή τοῦ ἀγῶνος τόν περσικό στόλο, καθώς ἡ πανσπερμία τῶν βαρβάρων πληρωμάτων, εὑρισκομένη σέ ξένη θάλασσα, νόμιζε πώς ἒφθασε ἡ συντέλεια τοῦ κόσμου καί τά περσικά πλοῖα ἒπεφταν τό ἓνα πάνω στό ἂλλο. Ἀλλά οἱ Ἓλληνες, γνωρίζοντες ὃτι τό μπουρίνι ἦταν περαστικό, ἐκμεταλλεύθηκαν τήν κατάσταση καί βύθισαν πολλά πλοῖα τοῦ ἐχθροῦ.

Ὁ δαιμόνιος Θεμιστοκλῆς, αὐτή ἡ μεγαλοφυής στρατηγική ἀλεπού τῆς ἀρχαιότητος, στέλνει δεύτερη ἐπιστολή στόν Ξέρξη καί τόν παραπλανεῖ λέγοντας, παριστάνοντας δῆθεν τόν προδότη καί παρέχοντας ὑπηρεσίες στόν μεγάλο βασιλιά, ὃτι οἱ Ἓλληνες σκοπεύουν νά καταστρέψουν τίς γέφυρες στόν Βόσπορο καί νά τόν ἀποκλείσουν στήν Εὐρώπη. Ὁ δειλός Ξέρξης, ἐγκαταλείπει προτροπάδην τό Φάληρο μέ τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ διασωθέντος στόλου του, πολλαπλασίου ἐκείνου τῶν Ἑλλήνων καί κατευθύνεται πρός βόρειο Αἰγαῖο. Ὁ Ἑλληνικός στόλος τόν ἀκολουθεῖ μέχρις ἑνός σημείου.

Τόσο γρήγορα ἒφυγαν οἱ Πέρσες, ὣστε λησμόνησαν νά παραλάβουν τό περσικό ἀπόσπασμα πού εἶχαν ἀποβιβάσει στήν Ψυττάλεια, πού ἐξόντωσε μέχρις ἑνός ὁ Ἀριστείδης.

Αὐτά ἐν περιλήψει συνέβησαν τότε πού οἱ Ἓλληνες εἶχαν κατά νοῦ μόνο πῶς θά σώσουν τήν Ἑλλάδα καί θά μεγαλουργήσουν.

Οἱ σημερινοί ἡγέτες

Θλιβερές μόνο σκέψεις καταλαμβάνουν τούς σημερινούς Ἓλληνες γιά τούς σημερινούς τους ἡγέτες, οἱ ὁποῖοι δέν διστάζουν νά ἐκχωρήσουν ἀκόμη καί τόν ἐθνικό πλοῦτο, ἀκόμη καί ἐθνική κυριαρχία, γιά νά παραμείνουν στήν ἐξουσία.

Τότε οἱ μεγάλοι ἡγέτες εἶχαν φθάσει στήν ἀνωτάτη βαθμίδα τῆς πολιτικῆς συνέσεως καί τῆς ἠθικῆς μεταμορφώσεως. Σήμερα, τόν 21ο αἰῶνα, ἡ Ἑλλάδα κατήντησε νά ἒχει πολύ κατωτέρους τῶν περιστάσεων ἡγέτες, οἱ ὁποῖοι μάλιστα χειραγωγοῦν τόν λαό, ἀντί νά χειραγωγοῦνται ἀπό αὐτόν. Καί ἐπιπλέον βλάπτουν τήν πατρίδα μέ τό ἐπαίσχυντο δόγμα <δέν διεκδικοῦμε τίποτα>.

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος (μέλος της ΕΣΗΕΑ), ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου.