Επιμέλεια: Μαίρη Αλιβιζάτου
Εάν κάποιος σας ρωτούσε, ποια ήταν η χειρότερη χρονιά στην ανθρώπινη ιστορία, τι θα μαντεύατε; Μήπως ήταν το ολέθριο, πανδημικό 2020, που χάθηκε τόσος κόσμος και άλλαξε η καθημερινότητα απανταχού πάνω στον πλανήτη;
Από την άλλη, το 1347 μ.Χ. ήταν σίγουρα πολύ κακό. Αυτή είναι η χρονιά που ο Μαύρος Θάνατος έπληξε σοβαρά την Ευρώπη. Επίσης, η χειρότερη χρονιά στην ιστορία, θα μπορούσε να είναι οποιοδήποτε από τα χρόνια του Ολοκαυτώματος, μεταξύ του 1941 και του 1945.
Ή μήπως το 1918, το έτος έναρξης της πανδημίας της γρίπης που σκότωσε έως και 100 εκατομμύρια ανθρώπους και που ακόμη και η τρέχουσα πανδημία χλωμά ακόμα σε σύγκριση με αυτήν την τραγωδία.
100 χρόνια δυστυχίας
Όπως αποδεικνύεται, το χειρότερο έτος από όλα ήταν ένας χρόνος που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν ακούσει ποτέ: 536 μ.Χ.
“Ήταν η αρχή μιας από τις χειρότερες περιόδους να ζεις, αν όχι η χειρότερη χρονιά”, δήλωσε ο αρχαιολόγος και ιστορικός του μεσαίωνα του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Μάικλ ΜακΚόρμικ στο περιοδικό Science Magazine το 2018. Σύμφωνα με την έρευνα της ομάδας επιστημόνων στην οποία ήταν επικεφαλής, δεν υπήρξε κανένα σημάδι οικονομικής ανάκαμψης από εκείνη τη στιγμή έως και το 640 μ.Χ. Επρόκειτο δηλαδή για μια ανθρωπιστική κρίση εκατονταετίας!
Ειδικότερα, το 536 ήταν το 10ο έτος της βασιλείας του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουστινιανού του Μεγάλου, και τίποτα ασυνήθιστο δεν συνέβαινε στην ανθρώπινη πραγματικότητα εκτός από τις συνηθισμένες βαρετές αψιμαχίες. Χωρίς μάστιγες και χωρίς ασυνήθιστα μεγάλες γενοκτονίες.
Ακραία κλιματικά φαινόμενα
Όμως, κάτι περίεργο συνέβαινε στον ουρανό… Εμφανίστηκε μια μυστηριώδης, σκονισμένη ομίχλη, που μπλοκάροντας τον Ήλιο, προκάλεσε πτώσεις θερμοκρασιών και πυροδότησε χρόνια χάους στον κόσμο. Ξηρασία, αδυναμία καλλιεργειών, χιόνι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού στην Κίνα και εκτεταμένο λιμό.
«Και ήταν κάποια στιγμή μέσα σε αυτή τη χρονιά όπου συνέβη ένας τρομερός κακός οιωνός», έγραψε ο βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος, «γιατί ο ήλιος έδωσε το φως του χωρίς φωτεινότητα, όπως κάνει το φεγγάρι, καθ ‘όλη τη διάρκεια του έτους, και φαινόταν υπερβολικά σαν τον ήλιο όταν είναι σε έκλειψη, γιατί οι αχτίδες που έριχνε δεν ήταν καθαρές, ούτε έτσι συνηθίζει να τις ρίχνει”.
Και στις μέρες μας, υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η μιζέρια του 6ου αιώνα, δεν οφείλονταν τελικά μόνο σε μία, αλλά σε δύο καταστροφικές ηφαιστειακές εκρήξεις και έλαβαν χώρα στους πυρήνες πάγου στην Ανταρκτική και σε τρία σημεία στη Γροιλανδία, ενώ εκτιμάται ότι είναι η αιτία για μεταγενέστερη ηφαιστειακή δραστηριότητα που προκάλεσε επίσης βραχυπρόθεσμη παγκόσμια ψύξη και καταστροφικό λιμό μετά το 1800 πια.
Το 2018, μια εξαιρετικά λεπτομερής ανάλυση του παγετώνα του παγετώνα Colle Gnifetti στα σύνορα μεταξύ Ελβετίας και Ιταλίας έδωσε νέες πληροφορίες σχετικά με τον “αιώνα της μιζέριας” στην οποία βυθίστηκε τότε ο κόσμος.
Φυσικός “πληροφοριοδότης”
Οι πυρήνες πάγου είναι στην πραγματικότητα ένας φανταστικός αρχαιολογικός πόρος, καθώς οι μόνιμες αποθέσεις πάγου συσσωρεύονται σταδιακά, μέσω των ετήσιων χιονοπτώσεων. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να βρεθεί η αντίστοιχη κατάθεση πάγου για κάθε δεδομένο έτος και άρα να υποδηλώσει τι ακριβώς συνέβαινε στην ατμόσφαιρα.
Έτσι λοιπόν, το έτος 536 μ.Χ., ηφαιστειακή στάχτη και συντρίμμια – η λεγόμενη τέφρα – αναμίχθηκαν με το στρώμα πάγου, υποδηλώνοντας ένα μεγάλο ηφαιστειακό γεγονός.
Οι πυρήνες της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής έδειξαν στοιχεία για μια δεύτερη έκρηξη το 540 μ.Χ., η οποία επρόκειτο να παρατείνει την παγκόσμια δυστυχία.
Το “κερασάκι στην τούρτα”
Μέχρι που, μετά το 541, η Ιουστινιανή πανούκλα έκανε την εμφάνισή της και όλα πήγαν από το κακό στο χειρότερο.
Αλλά περίπου το 640 μ.Χ., οι ερευνητές παρατήρησαν ένα σημάδι ανανέωσης στον πάγο και ήταν ο μόλυβδος. Και μπορεί να είναι σήμερα γνωστό ότι η μόλυνση από μόλυβδο δεν είναι καλό, αλλά ο εντοπισμός του στοιχείου στον πάγο, σημαίνει ότι οι άνθρωποι είχαν αρχίσει την εξόρυξη και τη συγκόλληση αργύρου από μόλυβδο. Άρα υπήρχε πλέον παραγωγική δραστηριότητα που θα τους έβγαζε κάπως από το τέλμα.
Έπειτα υπήρξε και μια άλλη αιχμή το 660 μ.Χ., και μια άλλη το 695 μ.Χ. Οι άνθρωποι πλέον έκοβαν ασημένια νομίσματα.
“Αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι, παράλληλα με οποιαδήποτε υπολειπόμενη παρτίδα ρωμαϊκών ράβδων και εισαγόμενων μετάλλων, η νέα εξόρυξη διευκόλυνε την παραγωγή των τελευταίων χρυσών νομισμάτων μετά την ρωμαϊκή περίοδο – που υποχώρησαν με αυξανόμενες ποσότητες αργύρου – και τα νέα αργυρά νομίσματα που τα αντικατέστησαν”, αναφέρουν οι ερευνητές σε σχετική επιστημονική δημοσίευση.
“Το υψηλής ανάλυσης αρχείο από τον πάγο προσφέρει μια νέα και ανεξάρτητη χρονολόγηση για την ανανεωμένη παραγωγή αργύρου στις αρχές της μεσαιωνικής δύσης.”
Εν ολίγοις, η οικονομία ανέκαμψε – και χρειάστηκαν 100 χρόνια. Και το συγκεκριμένο ιστορικό παράδειγμα, είναι υπεραρκετό για να πάρει κανείς την ηφαιστειακή δραστηριότητα στα σοβαρά. Είναι ένας αστάθμητος παράγοντας που μπορεί να θέσει απροειδοποίητα την ανθρωπότητα σε πραγματικό κίνδυνο.
Ενώ, μάλλον “χρυσώνει κατά πολύ το χάπι”, για ότι συνέβη στην ανθρωπότητα την τελευταία διετία.
Η επαλήθευση
Αποτελεί εξίσου ενδιαφέρον, ότι η ανάλυση του πυρήνα πάγου, δείχνει κατάρρευση της μόλυνσης από μόλυβδο κάπου μεταξύ του 1349 έως και το 1353. Και αυτή η μέτρηση συμπίπτει ακριβώς με τη χρονολόγηση του Μαύρου Θανάτου (1347) – ανάγκασε δηλαδή μετά την εμφάνισή του την παύση της εξόρυξης και παραγωγής.
Έτσι, οι ερευνητές το χρησιμοποίησαν ως δείκτη επαλήθευσης, ότι εκτιμούσαν δηλαδή τα σωστά χρόνια, τόσο για τους ηφαιστειακούς δείκτες, όσο και για τις αιχμές της μόλυνσης.
Με πληροφορίες από sciencealert.com
με Αριθμό Μητρώου 12691
