ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ: Η Διέξοδο από την κρίση – Το παράδειγμα του Ισραήλ

*ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΑΤΣΑΡΟΥ

Η τεχνολογική επανάσταση την οποία διανύουμε από τις αρχές του 21ου αιώνα έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από την προηγούμενη την βιομηχανική επανάσταση.

Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι ότι στην βιομηχανική περίοδο το κέντρο ήταν η Ευρώπη, στην τεχνολογική περίοδο το κέντρο δεν είναι η Ευρώπη αλλά η Αμερική και η Ιαπωνία.

Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι στην βιομηχανική περίοδο η άντληση και η εξάντληση φυσικών πόρων αποτελούσε την παραγωγή πλούτου, ενώ στην τεχνολογική περίοδο η γνώση και οι δημιουργικές ικανότητες του ανθρώπου αποτελούν την κινητήρια δύναμη της οικονομίας και την παραγωγή πλούτου.

Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι η ταχύτητα των αλλαγών στην βιομηχανική περίοδο ένα προϊόν παρέμενε στην αγορά κατά μέσο όρο για πέντε χρόνια, στην τεχνολογική περίοδο ένα προϊόν παραμένει στην αγορά πολύ λιγότερο από ένα χρόνο και μερικές φορές μόνο για εβδομάδες, ενώ συγχρόνως τα προϊόντα παραγγελίας για τον πελάτη (custom made) διαρκώς αυξάνονται.

Το κύριο προϊόν της βιομηχανικής περιόδου ήταν το αυτοκίνητο, ογκώδες και ρυπογόνο, ενώ στην διάρκεια της τεχνολογικής περιόδου το κύριο προϊόν είναι το κινητό και ο προσωπικός υπολογιστής λιγότερο ογκώδη και φιλικότερα στο περιβάλλον.

Στην τεχνολογική περίοδο η βιώσιμη βάση της ανταγωνιστικότητας είναι το τρίπτυχο έρευνα-καινοτομία – επιχειρηματικότητα και αποτελεί την βάση για την παραγωγή προϊόντων με προστιθέμενη αξία. Στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης ένα προϊόν που σήμερα παράγεται στο Amsterdam το απόγευμα έχει φτάσει σε ογδόντα διαφορετικές χώρες του κόσμου.

Μόνο προϊόντα που ενσωματώνουν τις νέες τεχνολογικές και καινοτομίες επιβιώνουν στην παγκόσμια αγορά. Η χώρα μας δυστυχώς ποτέ δεν μπήκε στο τρένο της τεχνολογίας και δεν ακολούθησε τις πρωτοποριακές αλλαγές που συνέβησαν στα τέλη του περασμένου αιώνα.

Σε κάθε χώρα περισσότερο από το 90% της τεχνολογίας και καινοτομίας σε προϊόντα, υπηρεσίες, οργάνωσης κλπ. είναι εισαγόμενο και λιγότερο από το 10% είναι παράγων πρωτογενούς έρευνας. Η μεταφορά τεχνολογίας, τεχνογνωσίας και καινοτομίας είναι το κύριο χαρακτηριστικό κάθε αναπτυσσόμενης χώρας.

Υπάρχουν καινοτομίες που έχουν άμεσα αποτελέσματα όπως ο Ουγγαροεβραίος στις ΗΠΑ που συνέδεσε την βαλίτσα με τα καρούλια έφερε την καινοτομία την βαλίτσα με ρόδες και είναι η καινοτομία μακράς περιόδου όπως το κινητό τηλέφωνο και το PC που οι βασικές ιδέες ξεκίνησαν από το 1920 αλλά όταν βγήκαν στην αγορά επηρέασαν όλη την αγορά, τους δημόσιους φορείς και την κοινωνία.

Τα τελευταία 30 χρόνια καμία σχεδόν μεγάλη βιομηχανία δεν ιδρύθηκε στην Ε.Ε. και όχι μόνο για περιβαλλοντολογικούς λόγους. Στην σημερινή τεχνολογική περίοδο ιδρύονται εταιρίες λίγων ατόμων (4-6) που εκμεταλλεύονται την εφαρμογή μιας ιδέας ή μιας καινοτομίας. Αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό της τεχνολογικής περιόδου.

Για να επιτευχθούν οι αλλαγές αυτές τα ΑΕΙ, ΤΕΙ και Ερευνητικά κέντρα της χώρας πρέπει να συνδεθούν με τις επιχειρήσεις και την οικονομία. Και εδώ είναι ο αδύναμος κρίκος.

Παρά το γεγονός ότι δαπανήθηκαν περισσότερα από 50 δις ευρώ από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, ΜΟΠ και άλλες επιδοτήσεις τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά.

Το ποσοστό των επιχειρήσεων που έχουν ενσωματώσει νέες τεχνολογίες, που παράγουν καινοτόμα προϊόντα είναι ελάχιστες και η χώρα μας χαρακτηρίζεται σύμφωνα με κοινοτικά στοιχεία moderate to poor innovator (μέτρια στα όρια καινοτομικά χώρα).

Είναι γεγονός ότι κάποια αποτελέσματα που παράγονται από Ερευνητικά Κέντρα και ΑΕΙ δεν αξιοποιούνται στην παραγωγή προϊόντος και εδώ είναι η αδυναμία που έχει η χώρα μας στην αλυσίδα της καινοτομίας. Είναι αυτό που ονομάζεται death valley κατ’ ευφημισμό σε αντίθεση με το silicon valley.

Παρατηρούμε Αμερικάνικα και Αγγλικά Πανεπιστήμια να δημιουργούν παραρτήματα σε χώρες της Αραβικής Χερσονήσου (Qatar, Σαουδική Αραβία κλπ.) στην Ασία (Σιγκαπούρη, Ινδονησία, Φιλιππίνες κλπ.) στην Αφρική (Νιγηρία, Τανζανία κλπ.) αλλά πουθενά Ελληνικά παραρτήματα ΑΕΙ.

Συγχρόνως πολλές χώρες της ΕΕ (Τσεχία, Σλοβενία, Ουγγαρία κλπ.) αναγνωρίζουν πτυχία που χορηγούνται από Ιδιωτικά Κολλέγια που συνεργάζονται με αναγνωρισμένα πανεπιστήμια των ΗΠΑ και άλλων Χωρών – μελών της ΕΕ.

Παρά το γεγονός ότι πολιτικά κόμματα αναγνωρίζουν αυτήν την αναγκαιότητα μέχρι σήμερα το μέτρο αυτό καθυστερεί και μόνο επαγγελματικά δικαιώματα χορηγούνται σε ορισμένα επαγγέλματα. Πρέπει επίσης να επισημάνουμε και την απροθυμία των επιχειρήσεων να ενσωματώσουν καινοτομίες, κυρίως λόγω άγνοιας αλλά και καχυποψίας.

Εδώ πρέπει να επαναλάβουμε ότι στις ανεπτυγμένες βιομηχανικά χώρες (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Γερμανία) πάνω από το 60% των δαπανών για έρευνα δαπανάται από τον ιδιωτικό τομέα, ενώ στην χώρα μας δαπανάται από τον ιδιωτικό τομέα λιγότερα από το 25%.

Είναι γεγονός ότι η οικονομική κρίση έχει επιφέρει ακόμη βαθύτερη ηθική κρίση. Η κρίση που μαστίζει την χώρα άρχισε πριν αρκετά χρόνια και τα αίτιά της είναι η εγκατάλειψη ήθους και αξιών. Όταν μια κοινωνία συστηματικά ευνοεί και προωθεί την πελατειοκρατία αντί της αξιοκρατίας, την μετριότητα αντί της αριστείας, τον άκρατο ατομικισμό αντί της ομαδικής εργασίας και συνεργασίας είναι καταδικασμένη στην παρακμή.

Πολλά έχουν γραφτεί για την ανάκαμψη από την οικονομική κρίση και βέβαια η λύση είναι πολυπαραγοντική. Πρέπει δηλαδή ορισμένοι επιλεγμένοι και καθορισμένοι παράγοντες να συμβάλουν ώστε να προσελκυσθούν επενδύσεις, να μειωθεί η ανεργία και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων μας, και προτείνω ένας από τους παράγοντες αυτούς να είναι η καινοτομία.

Η χώρα μας παρά τις αδυναμίες, αγκυλώσεις και ιδεοληψίες του εκπαιδευτικού συστήματος διαθέτει εξαιρετικό ερευνητικό δυναμικό που διεξάγει έρευνα υψηλής ποιότητας και μην ξεχνάμε excellence attracts excellence.

Η χώρα μας βρίσκεται στην 18η θέση μεταξύ 187 χωρών όσον αφορά τις επιστημονικές επιδόσεις του ερευνητικού προσωπικού.

Λαμβάνοντας υπόψιν διαφορετικούς δείκτες, διαφορετικά κριτήρια, δημοσιεύσεις σε περιοδικά υψηλής επιστημονικής απήχησης, τις επιδόσεις στα ανταγωνιστικά προγράμματα πλαίσια της Ε.Ε κλπ, όλα αυτά αποδεικνύουν την αριστεία και την υψηλή ποιότητα έρευνας νησίδων του ελληνικού ερευνητικού συστήματος.

Ακριβώς σε αυτό πρέπει να στηριχτεί η καινοτομική επανάσταση που θα συμβάλλει στην διέξοδο από την κρίση.

Το ίδιο ακριβώς έκανε και το Ισραήλ όταν στη δεκαετία του ’80 ο πληθωρισμός ξεπερνούσε το 1000% και η ανεργία το 40%. Συμφώνησαν όλα τα πολιτικά κόμματα να θέσουν ως προτεραιότητα την έρευνα και την καινοτομία. Σε λιγότερο από πέντε χρόνια η χώρα ήταν σε πορεία ανάκαμψης με μηδέν πληθωρισμό και ανεργία.

Η πολιτεία πρέπει να δώσει κίνητρα και να προωθήσει την καινοτομία ιδιαίτερα στο Τουρισμό, τον Αγροδιατροφικό Τομέα και την Ναυτιλία, τομείς αιχμής του παραγωγικού μας συστήματος. Θα πρόσθετα έναν ακόμη τομέα, τα Υλικά δηλαδή χημικές ουσίες στο τομέα των φαρμάκων, καλλυντικών, πλαστικών, ηλεκτρονικών κλπ.

Και όταν λέγω βέβαια το ερευνητικό δυναμικό εννοώ και Έλληνες που διαπρέπουν στο εξωτερικό στους τομείς καινοτομίας , τους Έλληνες της διασποράς που θα πρέπει να δοθούν κίνητρα να επανέλθουν διότι έτσι θα αντιστραφεί και το brain-drain που μαστίζει την χώρα μας.

Πολλές φορές επιστρέφοντας από τις Βρυξέλλες παρατηρώ σε κεντρικό δρόμο το σύνθημα μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας «Research,there is no future without it” και προτείνω για την χώρα μου: καινοτομία δεν υπάρχει διέξοδος από την κρίση χωρίς αυτήν..

*Ο κ. Νίκος Κατσαρός είναι ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ του NEW YORK COLLEGE ,

Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ π. Διευθυντής Ερευνών

Ινστιτούτο Φυσικοχημείας ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και

π. Πρόεδρος ΕΦΕΤ