Αίσθηση στην παγκόσμια αρχαιολογική κοινότητα προκαλούν τα ευρήματα που ανακαλύφθηκαν για τους κατοίκους του νησιού Κάτω Κουφονήσι, καθώς διαπιστώθηκε ότι είχαν αναπτύξει μια αρκετά οργανωμένη κοινωνία, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που μόλις τώρα έρχονται στο φως της δημοσιότητας.
Οι έρευνες στο νησί πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1968-1970 από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, ωστόσο τα αποτελέσματα άρχισαν να δημοσιεύονται μόνο όταν η επιχορήγηση ήρθε από το εξωτερικό και συγκεκριμένα από το αμερικανικό ιδιωτικό μη κερδοσκοπικό Ινστιτούτο Αιγαιακής Προϊστορίας.
Στο Κάτω Κουφονήσι, την εποχή του πρωτοκυκλαδικού κόσμου, δηλαδή τέλος 4ης με 3η χιλιετία π. Χ., έχουν βρεθεί περίεργα πράγματα:
Το πρώτο είναι ότι στο μοναδικό μη συλημένο νεκροταφείο από τα τρία που εντοπίσαμε, οι 22 από τους 72 τάφους ήταν τελείως κενοί. Ούτε νεκροί ούτε κτερίσματα, τίποτα.
Το δεύτερο περίεργο, όπως εξήγησε, είναι ότι οι τάφοι στο νησί είναι μοναδικοί στον κυκλαδικό χώρο. Σε όλα τα κυκλαδονήσια, οι τάφοι αυτής της εποχής είναι τραπεζοειδείς, με τον νεκρό να βρίσκεται μέσα σε συνεσταλμένη στάση, ωστόσο στο Κάτω Κουφονήσι συμβαίνει κάτι πρωτοφανές: οι τάφοι είναι τραπεζιόσχημοι ή ελλειψοειδείς, με χτιστές πλάκες στα πλάγια και μια όρθια πλάκα στη μία πλευρά, χωρίς μέσα να υπάρχει νεκρός, παρά μόνο προσφορές.
Υπάρχουν όμως κι άλλα ξεχωριστά ευρήματα στο Κουφονήσι, όπως για παράδειγμα το βαρύτατο πήλινο αγγείο, σε σχήμα «φρουτιέρας», που στηρίζεται σε κυλινδρικό πόδι το οποίο φέρει μια στρογγυλή προεξοχή γύρω του. Η φρουτιέρα χρονολογείται στο τέλος 4ης με αρχές 3ης χιλιετίας και αντίστοιχο εύρημα δεν υπάρχει πουθενά αλλού στη γύρω περιοχή, παρά μόνο στην Αγία Φωτιά και στην Πολιόχνη της Λήμνου, από όπου πρέπει και να προέρχεται.
με Αριθμό Μητρώου 12691
