Μάχη για το Νερό: κι όμως η πρώτη …ιδιωτική παρέμβαση έγινε στην αρχαιότητα

Από τα προϊστορικά χρόνια οι άνθρωποι αναγνωρίζουν την αξία του νερού και για τον λόγο αυτό οι πρώτοι οικισμοί αναπτύσσονται σε περιοχές όπου είναι έντονο το υδάτινο στοιχείο. Αυτό, ωστόσο, που δεν είναι αρκετά γνωστό είναι ότι στην αρχαία Ελλάδα έχουμε την πρώτη οργανωμένη ανάθεση διαχείρισης του νερού σε ιδιώτη.

 Η σύμβαση του Χαιρεφάνους –ο εργολάβος- περιγράφει με απόλυτη λεπτομέρεια την συμφωνία για την αποξήρανση της Λίμνης των Πτεχών (4ος αι. π.Χ., πιθανόν η σημερινή Λίμνη του Δυστού) στην Εύβοια, την κάρπωση και την εκμετάλλευση για μια δεκαετία. Πρόκειται, ουσιαστικά, για την πρώτη γνωστή σύμβαση Build, Operate and Transfer με εξαιρετική λεπτομέρεια.

Στην συνέχεια, στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το νερό αναγνωρίζεται ως κοινό αγαθό για τους πολίτες. Οι πιο εύποροι πολίτες χρηματοδοτούν δημόσια υδρευτικά έργα, προκειμένου να απολαμβάνουν το προνόμιο της ιδιωτικής ύδρευσης.

Αργότερα, στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, επιτρέπεται η κατασκευή ιδιωτικών δικτύων, αλλά απαγορεύεται αυστηρά η άντληση νερού από δημόσιες πηγές (καθορισμός δημόσιας παροχής) για ιδιωτικές χρήσεις, ειδικά στην Κωνσταντινούπολη.

Ακολουθεί ο Μεσαίωνας, κατά τη διάρκεια του οποίου, μονάχα το Δουβλίνο διαθέτει δημόσιες βρύσες από τον 13ο αι. μ.Χ.. Οι υπόλοιπες πόλεις όπως το Λονδίνο εξυπηρετούνται κυρίως από πλανόδιους μεταφορείς.

Στα χρόνια της Βιομηχανικής Επανάστασης, η εισήγηση του EdwinChadwick (1848) για την αύξηση της παραγωγικότητας των εργατών στο πλαίσιο του αναδυόμενου διεθνούς καταμερισμού της εργασίας, τεκμηρίωσε την ανάγκη κατασκευής υποδομών νερού μεγάλης κλίμακας με συμμετοχή ιδιωτών.

Νομοθεσία

Από τη στιγμή που το νερό αναγνωρίστηκε ως κινητήρια δύναμη και πολύτιμο αγαθό, όλοι οι πολιτισμοί από την αρχαιότητα έθεσαν κανόνες για τη διαχείρισή του. Μάλιστα, εκτιμάται ότι σε άνυδρες περιοχές η νομοθεσία για τη χρήση νερού προϋπήρξε των κανόνων ιδιοκτησίας της γης, ενώ για πρώτη φορά η έννοια της περιβαλλοντικής αξίας αναγνωρίζεται νομοθετικά στο Βυζάντιο.

Ειδικά για τους νοµαδικούς λαούς η εξασφάλιση του νερού ήταν κυρίαρχη προϋπόθεση επιβίωσης.

– Αίγυπτος : Ο Νείλος είναι ο θεµελιωτής της επιστήµης της υδατικής οικονοµίας. Από το Νείλο προέρχονται το Κτηµατολόγιο και η φορολογική δικαιοσύνη.

-Εβραϊκός Νόµος : Ο βασικός κανόνας του Εβραϊκού Νόµου (3000 π.Χ) ήταν αυτός της κοινοκτηµοσύνης. Στις γραφές του Ταλµούδ αναφέρεται: «Ποτάµια και ρυάκια που αποτελούν πηγές ανήκουν στον καθένα». Επειδή το νερό από φυσικές πηγές «δίνεται από τον Θεό», η εµπορευµατοποίησή τους αποτελούσε ιεροσυλία. Το πόσιµο νερό εθεωρείτο κοινό αγαθό, αλλά όχι ανεξέλεγκτο. Μέσα σε κάθε κοινότητα ο εβραϊκός νόµος έδινε προτεραιότητα σύµφωνα µε τη χρήση : πρώτα για ανθρώπινη κατανάλωση, µετά για άρδευση και τέλος για το πότισµα των ζώων.

– Ισλάµ : Η αραβική λέξη για τον ισλαµικό νόµο «Σαρία» µεταφράζεται κατά γράµµα σαν «δρόµος για το νερό». Η πρόσβαση στο νερό ήταν δικαίωµα όλων των ανθρώπων άσχετα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς της πηγής και την ιδιότητα του µέλους ή µη της κοινότητας που κατείχε την πηγή.

– Αρχαία Αθήνα: Σύµφωνα µε του «Νόµους» του Πλάτωνα, στη Νοµοθεσία του Σόλωνα περιλαµβάνονταν διατάξεις που αφορούσαν στα ύδατα. Η µέριµνα για τα νερά «επιβλήθηκε» από τη λειψυδρία.

• Πιο συγκεκριµένα υπήρχαν διατάξεις για :
• – Ανόρυξη τάφρων προς άρδευση ή αποχέτευση. ∆εν επιτρεπόταν η διάνοιξη φρεάτων σε απόσταση µικρότερη από 4 στάδια (710 µέτρα).
• – Προστασία εδάφους από τις πληµµύρες και δυνατότητα εκτέλεσης έργων ανάσχεσης αυτών και αποταµιευτικών του νερού ως ενισχυτικού παράγοντα των πηγών και ποταµών και άλλες επεµβάσεις εγγείων βελτιώσεων. 
• – Κοινόχρηστα ρέοντα ύδατα
• – Κατασκευή ιδιωτικών πηγών οικιών, µνηµείων ή ιερών
• – Αντιµετώπιση της παρεµπόδισης αρδεύσεως γειτονικών κτηµάτων από τους κατόχους του ύδατος. Εάν µέχρι τα 18 µέτρα δεν είχε βρεθεί νερό, οι πολίτες είχαν το δικαίωµα να παίρνουν µία υδρία (20 λίτρα) δύο φορές την ηµέρα από τους γείτονές τους (δουλεία υδρεύσεως επί γειτονικών κτηµάτων).
• – Επιβαλλόµενες κυρώσεις για τους δολίως ενεργούντες νοθεία, φαρµακεία,  κλοπή, και κάθε φύσης δολιοφθορά.
• Για την πρόληψη της στέρησης πόσιµου νερού επιτρεπόταν η ύδρευση συγκεκριµένες ώρες και επιβάλλονταν κυρώσεις στους παραβάτες (Πλάτωνα, Κριτίας).

Για την παρακολούθηση της εφαρµογής των νόµων είχε θεσµοθετηθεί το αξίωµα του Επιµελητή Κρηνών το οποίο δινόταν µε ψηφοφορία και όχι µε κλήρωση (Αριστοτέλη Πολιτεία Αθηναίων V- XII και Πολιτικά).

Μετά την εκτεταµένη υλοτοµία και καταστροφή του δασικού πλούτου από Σπαρτιάτες κατά τον Πελοποννησιακό πόλεµο, η οποία επέφερε πληµµύρες και ελλειπή εµπλουτισµό των πηγών, οι Αρχαίοι Αθηναίοι προχώρησαν σε λήψη µέτρων για περιστολή της κατανάλωσης και της άσκοπης σπατάλης και για την εκτέλεση διαφόρων, κυρίως υδρονοµικών, έργων για την προστασία του εδάφους και τον εµπλουτισµό των υδροφόρων οριζόντων.

– Αρχαία Θήβα : Υπήρχε αξίωµα Κρηνοφύλακα σε αντιστοιχία µε τον Αθηναίο Επιµελητή κρηνών.

 – Στη Βυζαντινή Νοµοθεσία συµπεριλαµβάνονται Νόµοι που ενέχουν και µία περιβαλλοντική διάσταση.

 Αύριο: Η Μάχη για το Νερό: το “γκρίζο” νερό είναι το μέλλον

Σημ.: Για το ρεπορτάζ χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από την διπλωματική εργασία της κα Σωτηρίας Δεβενέ, ΕΜΠ και της παρουσίασης του Οικονομολόγου και υπ. Διδάκτωρ του ΕΜΠ, κ. Γεώργιο Καρακατσάνη