Λειψυδρία: Η κρίση νερού στην Ευρώπη σε αριθμούς – Οι επιπτώσεις στην ενέργεια και στην οικονομία

Οι Βρυξέλλες λένε ότι θέλουν να σώσουν τα ύδατα της Ευρώπης. Αλλά, τι έχουν να αντιμετωπίσουν;

Η πολυαναμενόμενη Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ανθεκτικότητα στο Νερό, η οποία αναμένεται να δημοσιευτεί μέσα στον μήνα, στοχεύει να « καταστήσει την Ευρώπη ανθεκτική στο νερό » βελτιώνοντας την ποιότητα και τη διαχείριση των υδάτων της Ένωσης και προστατεύοντάς την από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Ωστόσο, η επίλυση της κρίσης νερού στην Ευρώπη δεν είναι εύκολο κατόρθωμα. Περισσότερο από το 40% του πληθυσμού της ΕΕ αντιμετωπίζει ήδη λειψυδρία — και τα στοιχεία δείχνουν ότι χωρίς άμεση δράση, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα χάσουν την απεριόριστη πρόσβαση σε αυτόν τον απαραίτητο πόρο.

Σύμφωνα με την επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος για το γλυκό νερό, Τρίνε Κρίστιανσεν, η ΕΕ αντιμετωπίζει «σοβαρές προκλήσεις όσον αφορά την ασφάλεια των υδάτων, τόσο σήμερα όσο και στο μέλλον» και «απλώς μπορεί να μην έχουμε αρκετό νερό αρκετά καλής ποιότητας για τους πολλούς σκοπούς για τους οποίους θα θέλαμε να το χρησιμοποιήσουμε».

Μια έκθεση του ΕΟΠ του 2024 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι υδάτινοι πόροι της Ευρώπης δέχονται αυξανόμενη πίεση από τη ρύπανση και την υπερβολική χρήση. Τόνιζε επίσης ότι η κλιματική αλλαγή θα καταστήσει την πρόσβαση και τη διαχείριση του νερού πιο δύσκολη, προκαλώντας απώλειες ζωών και οικονομικές ζημιές δισεκατομμυρίων.

Ο ΕΟΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι «σημαντικές αλλαγές» στον τρόπο ζωής και το οικονομικό σύστημα της Ευρώπης αποτελούν τη μόνη λύση για την επιδεινούμενη κρίση ύδατος στην ήπειρο. Ο οργανισμός προσδιόρισε τη γεωργία ως σημαντικό ένοχο, καθώς είναι ταυτόχρονα ο μεγαλύτερος καθαρός χρήστης νερού και ο κορυφαίος ρυπαίνων. Ο τομέας αντιπροσώπευε σχεδόν το 60% της καθαρής κατανάλωσης γλυκού νερού της ΕΕ, σύμφωνα με τον ΕΟΑ, με τη ζήτηση να αναμένεται να αυξηθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Η διάχυτη ρύπανση από τη γεωργία επηρεάζει σχεδόν το ένα τρίτο των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων της Ευρώπης. Τα νιτρικά άλατα που περιέχονται στα λιπάσματα και την κοπριά είναι ένας από τους κύριους ενόχους. Προκαλούν ταχεία ανάπτυξη ορισμένων οργανισμών όπως τα φύκια, τα οποία μπορούν να κυριαρχήσουν στα οικοσυστήματα, μειώνοντας τα επίπεδα οξυγόνου του νερού και οδηγώντας σε «νεκρές ζώνες» όπου τίποτα δεν μπορεί να αναπτυχθεί. Στο πόσιμο νερό, τα νιτρικά άλατα μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου.

Παρά την ύπαρξη νομοθεσίας της ΕΕ που αποσκοπεί στον περιορισμό της συγκέντρωσης νιτρικών στα υπόγεια ύδατα, η πρόοδος είναι σχεδόν ανύπαρκτη από το 2000. Οι ειδικοί λένε ότι η εφαρμογή αποτελεί πρόβλημα.

Η Επιτροπή επανεξετάζει τον νόμο από το 2023 και εξετάζει το ενδεχόμενο απλούστευσης των υφιστάμενων κανόνων , αν και η απόφαση επί του θέματος δεν αναμένεται μέχρι το τέλος του έτους.

Άλλες νομοθετικές αλλαγές ήταν πιο αποτελεσματικές. Τα επίπεδα φωσφορικών αλάτων —ένα άλλο θρεπτικό συστατικό που, όπως τα νιτρικά, γίνεται ρύπος εάν υπάρχει σε υπερβολικές ποσότητες— στα ποτάμια μειώθηκαν περισσότερο από το μισό μεταξύ 1992 και 2011, αν και η πρόοδος έχει σταματήσει έκτοτε. Οι αυστηρότεροι κανόνες για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων και η απαγόρευση των φωσφορικών αλάτων στα απορρυπαντικά έχουν συμβάλει στη μείωση.

Οι προσπάθειες για τη μείωση της ρύπανσης από την εντατική χρήση φυτοφαρμάκων έχουν επίσης αποφέρει αποτελέσματα, αν και ο ΕΟΠ προειδοποίησε ότι το 10% των περιοχών υπόγειων υδάτων δεν είχε επιτύχει καλή χημική κατάσταση λόγω υψηλών συγκεντρώσεων φυτοφαρμάκων το 2021.

Ο οργανισμός εκτιμά ότι η ΕΕ βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου της να μειώσει κατά το ήμισυ τη χρήση και τον κίνδυνο που παρουσιάζουν τα χημικά φυτοφάρμακα έως το 2030. Ωστόσο, είναι πολύ λιγότερο πιθανό το μπλοκ να μειώσει κατά το ήμισυ την απώλεια θρεπτικών συστατικών (συμπεριλαμβανομένων των νιτρικών) σε ασφαλή υπόγεια ύδατα μέχρι το τέλος της δεκαετίας.

Το τίμημα της αδράνειας

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιδεινώσει την κρίση νερού στην Ευρώπη, επιδεινώνοντας τη λειψυδρία ενόψει της αυξανόμενης ζήτησης.

Οι ξηρασίες προβλέπεται να γίνουν πιο συχνές και έντονες, ειδικά — αλλά όχι αποκλειστικά — στη Νότια Ευρώπη.

Οι μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας θα θέσουν σε κίνδυνο την ποιότητα του νερού και θα απειλήσουν την παροχή νερού σε εκατομμύρια ανθρώπους στην Ευρώπη. Σύμφωνα με το Κοινό Κέντρο Ερευνών, έως το 2050 έως και 65 εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσαν να βιώσουν λειψυδρία για ορισμένες περιόδους του έτους, εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίσουν να αυξάνονται.

Η περιοχή της Μεσογείου θα επηρεαστεί περισσότερο, αλλά τμήματα της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης θα βιώσουν επίσης σημαντική πίεση νερού λόγω ποικίλων παραγόντων, από την κακοδιαχείριση και τις κακές υποδομές έως την ανεξέλεγκτη ζήτηση από τη βιομηχανία, τη γεωργία και τα δημόσια συστήματα ύδρευσης.

Το κόστος για την οικονομία της Ευρώπης θα είναι τεράστιο. Η γεωργία και η γεωργία θα υποστούν το μεγαλύτερο πλήγμα από τη λειψυδρία, αντιμετωπίζοντας μειωμένες αποδόσεις και αυξημένο κόστος για την άρδευση του εδάφους και τη διατροφή των ζώων.

Η παραγωγή ενέργειας θα επηρεαστεί επίσης. Οι πυρηνικοί και θερμοηλεκτρικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής θα έχουν λιγότερο νερό για ψύξη, ενώ οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί θα παράγουν λιγότερη ηλεκτρική ενέργεια. Τα κτίρια και οι υποδομές θα υποστούν ζημιές λόγω της συρρίκνωσης του εδάφους που προκαλείται από παρατεταμένες ξηρασίες.

Εν τω μεταξύ, οι εξαιρετικά έντονες βροχοπτώσεις θα οδηγήσουν σε πιο καταστροφικές πλημμύρες. Αντίθετα με την αντίληψη, οι έντονες βροχοπτώσεις δεν διεισδύουν στο έδαφος, επομένως δεν θα βοηθήσουν στην αναπλήρωση των περιορισμένων αποθεμάτων νερού της Ευρώπης.

Το ΚΚΕρ εκτιμά ότι η οικονομική ζημία μόνο από την ξηρασία θα μπορούσε να ανέλθει σε 12-15 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2050 και σε 45 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2100. Εν τω μεταξύ, οι καταστροφές από παράκτιες και ποτάμιες πλημμύρες θα κοστίζουν έως και 287 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως μέχρι το τέλος του αιώνα.

Παρά τη σοβαρότητα της επικείμενης κρίσης, η Επιτροπή ενδέχεται να μην καταφέρει τελικά να υλοποιήσει τη στρατηγική για το νερό που είναι τόσο απεγνωσμένα απαραίτητη.

Ένα προσχέδιο της στρατηγικής, το οποίο εξασφάλισε το POLITICO, προτείνει την εισαγωγή στόχων για την άντληση νερού, αλλά ακόμη και αν προχωρήσει με αυτούς, οι στόχοι πιθανότατα θα είναι προαιρετικοί.

Όσον αφορά τη γεωργία, το έγγραφο προτείνει την επιβράβευση των αγροτών που «συμμετέχουν σε διαρθρωτικές αλλαγές» για τη βελτίωση της διαχείρισης των υδάτων. Αυτό θα καταγραφεί στην Κοινή Γεωργική Πολιτική. Η ανθεκτικότητα στο νερό θα γίνει επίσημο μέρος των εργασιών για την ΚΑΠ, σύμφωνα με το προσχέδιο του εγγράφου.

Προτείνει επίσης μια «απλοποίηση» των κανόνων της ΕΕ για τα ύδατα, ώστε να διευκολυνθεί η εφαρμογή τους, σύμφωνα με την ευρύτερη προσπάθεια απλούστευσης της Επιτροπής . Αλλά έχει πολύ λίγα να πει για τη ρύπανση από θρεπτικά συστατικά ή φυτοφάρμακα.

Όσον αφορά τις χημικές ουσίες για πάντα, το προσχέδιο προτείνει τη δημιουργία ενός μηχανισμού υποστήριξης για την αποκατάσταση των PFAS και άλλων επίμονων χημικών ουσιών, θεσπίζοντας μια «Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα για την ανίχνευση και την αποκατάστασή τους».

Πηγή: Politico