Κ.Δούκας: Ποιά ἦταν ἡ πραγματική Ὁμηρική Ἰθάκη-Χωρίς ἀνάκτορο δεν υπάρχει Ιθάκη-Μέρος Θ΄

Ἓνα ἀπό τά πολλά θέματα στό ὁποῖο δέν δόθηκε ἡ ἐμπρέπουσα προσοχή, εἶναι ἡ περιγραφή γιά τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέως.

Του Κώστα Δούκα *

ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ ΤΟΥ ΓΟΥΛΙΕΛΜΟΥ ΝΤΕΡΠΦΕΛΝΤ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ.

Εἶναι ἀπορίας ἂξιον πῶς ἐπί τόσους αἰῶνες ἀμέτρητες μυριάδες φιλολόγων καί ἀρχαιογνωστῶν πού ἒζησαν στόν πλανήτη δέν ἒσκυψαν νά διαβάσουν μέ τήν ἐπιβεβλημένη προσοχή καί ἐξωνυχιστικῶς, ἀλλά καί <μέ ἂλλο μάτι> τά κείμενα τῶν ὁμηρικῶν ἐπῶν, τά ὁποῖα ἀποκαλύπτουν τά πάντα καί ὁδηγοῦν σέ ἀσφαλῆ συμπεράσματα τίς ἀρχαιολογικές ἒρευνες. Γιά τήν συντριπτική πλειοψηφία τῶν μελετητῶν ὁ Ὃμηρος ἦταν ἓνας μεγάλος ποιητής πού φαντάστηκε σχεδόν τά πάντα, ἀκόμη καί τήν…τοπική γεωγραφία τῆς Ἰθάκης!  Κανείς δέν σκέφτηκε νά συγκεντρώσει τίς ἀποσπασματικές πληροφορίες πού βρίσκονται κατάσπαρτες στίς περισσότερες ραψωδίες τῆς Ὀδύσσειας, οἱ ὁποῖες, ἂν συγκεντρωθοῦν καί συντεθοῦν σάν ἓνα πάζλ, μᾶς δίνουν τήν πλήρη εἰκόνα τοῦ ἀνακτόρου, ἀπό τίς ὁποῖες θά μποροῦσαν νά  κατατοπισθοῦν τά μέγιστα οἱ ἀρχαιολόγοι.

Ἓνα ἀπό τά πολλά θέματα στό ὁποῖο δέν δόθηκε ἡ ἐμπρέπουσα προσοχή, εἶναι ἡ περιγραφή γιά τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέως. Ὁ Ὃμηρος τό περιγράφει μέ κάθε λεπτομέρεια, ὃπως θά περιέγραφε ἓνας νοικοκύρης τό σπίτι του. Τό παράδοξο εἶναι ὃτι φαίνεται νά γνωρίζει πολύ καλά τό ἀνάκτορο τῆς Ἰθάκης, ἐνῶ στερεῖται εἰδικῶν πληροφοριῶν ὃταν περιγράφει τό ἀνάκτορο τοῦ Πριάμου στήν Τροία. Ἀναφέρει συγκεκριμένα τά ἑξῆς:

Ἀλλά ὃμως ὃταν στοῦ Πριάμου τόν περικαλῆ δόμον ἒφθασαν,

                        τεχνουργημένο μέ ἀστραφτερές στοές ἀπό πελεκημένους λίθους,

                        πενῆντα ἦσαν θάλαμοι, ὁ ἓνας δίπλα στόν ἂλλον.

                        Ἐκεῖ τά παιδιά κοιμῶνταν τοῦ Πριάμου κοντά στίς γυναῖκες τους.

                        Γιά τίς κόρες ἀπό τήν ἂλλη μεριά ἀπέναντι μέσα στήν αὐλή

                        ὑπῆρχαν δώδεκα θάλαμοι μέ στέγη ἀπό πελεκημένο λίθο,

                       ὁ ἓνας δίπλα στόν ἂλλον χτισμένοι. Ἐκεῖ οἱ γαμπροί

                       τοῦ Πριάμου ἐκοιμῶντο κοντά στίς ἀξιοσέβαστες γυναῖκες τους.

Δηλαδή ἀπό τήν περιγραφή αὐτή μαθαίνουμε ἀορίστως ὃτι τό ἀνάκτορο τοῦ Πριάμου εἶχε 50+12 θαλάμους, τοίχους καί στέγη ἀπό πελεκημένους λίθους καί ἀστραφτερές αἲθουσες στοές. Αὐτή τήν εἰκόνα ἀπεκόμιζε κανείς βλέποντας τό ἀνάκτορο ἀπ᾽ ἒξω. Κι αὐτό εἶναι ὃλο.

Ὃμως ἡ περιγραφή τοῦ ἀνακτόρου τοῦ Ὀδυσσέα εἶναι ἐντελῶς διαφορετική καί τόσο λεπτομερής, σέ σημεῖο πού νά διερωτᾶται ὁ ἀναγνώστης γιατί θά ἒπρεπε ἂραγε νά γνώριζε τόσες λεπτομέρειες, ἂν δέν ἦταν ὁ ἲδιος ὁ Ὀδυσσέας. Διότι κατά τήν γνώμη μου, ὃπως ἐπεσήμανα καί σέ ἂλλη ἑνότητα, καί ὃπως θά ἀναλύσω σέ ἑπόμενα ἂρθρα ἐπικαλούμενος στοιχεῖα μόνο ἀπό τήν Ἰλιάδα καί τήν Ὀδύσσεια, ὑπάρχει ταυτοπροσωπία Ὁμήρου καί Ὀδυσσέως. Φαίνεται μάλιστα ὃτι ὁ Πίνδαρος εἶχε κάτι ὑποπτευθεῖ, διότι ψέγει τόν Ὃμηρο ἐπειδή ἐπαινεῖ πολύ τόν Ὀδυσσέα.

ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Καί ἰδοῦ τώρα οἱ ἐντυπωσιακές πληροφορίες πού μᾶς δίνει ὁ Ὃμηρος, ἢ πού μαθαίνουμε τριγωνικά ἀπό τίς κινήσεις τῶν ἡρώων στό μέγαρο, οἱ ὁποῖες προκύπτουν ἀπό τήν ἀποσπασματική περιγραφή τῆς ἀρχιτεκτονικῆς τοῦ ἀνακτόρου. Καί εἶναι ἀπορίας ἂξιον πῶς τό σημαντικό τοῦτο τεκμήριο δέν ἐλήφθη καθόλου ὑπ᾽ ὂψιν ἀπό τούς ἀρχαιολόγους. Σύμφωνα λοιπόν μέ τίς περιγραφές τοῦ ποιητοῦ, τό ἀνάκτορο, πού πρέπει νά εἶναι ἀνυπερθέτως παραλιακό, ὃπως καταδείξαμε σέ προηγούμενο ἂρθρο, παρουσίαζε τά ἑξῆς ἀρχιτεκτονικά στοιχεῖα καί ἂλλα χαρακτηριστικά:

• Ἦταν ὑψηλό καί εὐδιάκριτο ἐξωτερικά σέ σύγκριση μέ τά ἂλλα κτἠρια καί ὑπῆρχαν πολλά μικρότερα βοηθητικά κτίσματα.
• Στηριζόταν σέ λίθινους κίονες, ἀλλά καί σέ ξύλινους δοκούς ἀπό ἒλατο ἢ κυπαρίσσι.
• Οἱ τοῖχοι ἦσαν καλοχτισμένοι καί ἐνδιαμέσως ὑπῆρχαν ξύλινα μεσοδόκια, πιθανῶς γιά ἀντισεισμική προστασία, μολονότι ὁ Ὃμηρος δέν κάνει καθόλου μνεία περί σεισμῶν, ἂν καί τό σημαντικότερο ἐπίθετο τοῦ Ποσειδῶνος εἶναι ἐνοσίχθων, ὃπως κατ᾽ ἐπαναλειψη λέει ὁ ποιητής, ἢτοι κοσμοσείστης. Σήμερα τά παλαιότερα κτίσματα τῆς Λευκάδος φέρουν ἀκόμη τέτοια μεσοδόκια στήν πόλη καί στά χωριά, τά ὁποῖα σιγά σιγά ἐκτοπίζονται στίς νέες κατασκευές ἀπό ὡπλισμένο σκυρόδεμα.
• Τό βασικό κτήριο εἶχε μία μεγάλη αἲθουσα ὑποδοχῆς καί σκεπαζόταν ἀπό κεραμοσκεπή, ὃπου ὑπῆρχαν φεγγίτες γιά ἐξαερισμό. Αὐτό τό μαθαίνουμε ὃταν ἡ Ἀθηνᾶ μεταμφιεσμένη σέ χελιδόνι ἐπικάθεται σέ ἓνα τέτοιο φεγγίτη.
• Ὑπῆρχε κτίσμα μέ θόλο μεταξύ τοῦ κτηρίου καί τῆς αὐλῆς.
• Ὑπῆρχε ὂροφος (ὑπερώιον) ὃπου βρίσκονταν τά ὑπνοδωμάτια τῆς Πηνελόπης καί τῶν θεραπαινίδων της (ὁ Τηλέμαχος ἒμενε ἀλλοῦ σέ ἀσφαλές πυργοειδές κτήριο γιά λόγους ἀσφαλείας), ἀλλά καί βοηθητικοί χῶροι (θάλαμοι), καιθώς καί ἀποθῆκες, τόσο στὀ ἰσόγειο ὃσο καί στόν ὂροφο. Ἡ Πηνελόπη ἀνεβοκατεβαίνει πολλές φορές τήν κλίμακα μεταξύ αἰθούσης ὑποδοχῆς καί ὀρόφου. Ἐπίσης ὑπῆρχε ἓνας κίονας πολύ γερός, μπροστά στόν ὁποῖο ἡ βασίλισσα στέκεται ἀπό περίοπτη θέση καί ἀπευθύνεται στούς μνηστῆρες.
• Ἐξωτερικά ὑπῆρχε αὐλή καί ἡλιοφώτιστη στοά (αἲθουσα) ὃπου συγκέντρωναν οἱ βοηθοί τά πρός σφαγή θυσιάσματα.
• Ἒξω ὑπῆρχε αὐλή μέ ὑψηλό τοῖχο καί θύρες πού ἀσφάλιζαν γερά.
• Ἐπίσης ἒξω ἀπό τό μέγαρο ὑπῆρχαν συγκροτήματα οἰκίσκων γιά βοηθητικές δουλειές, ὃπως οἰκήματα τῶν χειρομύλων τοῦ βασιλέως, ὃπου δούλευαν ἀλετρίδες γυναῖκες παράγοντας ἂλευρα καί πληγούρι, (μυελόν ἀνδρῶν τό χαρακτηρίζει ὁ Ὃμηρος) καθώς καί δώματα ὃπου διέμεναν καί ἒσμιγαν ἐρωτικά οἱ μνηστῆρες μέ τίς δοῦλες μετά τό φαγοπότι.
• Ἒξω ἀπό τό μέγαρο ὑπῆρχε τυκτόν δάπεδον, ἢτοι τεχητόν δάπεδον μεγάλων διαστάσεων, γήπεδο, χῶρος ἀθλοπαιδιῶν, ὃπου οἱ μνηστῆρες διασκέδαζαν ρίχνοντας ἀκόντια καί δίσκους. Τέτοιος ἐπίπεδος καί ἐκτενής χῶρος δέν προσφέρεται στήν Ἰθάκη καί στήν ὑποδεικνυομένη περιοχή (Ὁμήρου Σχολή), ἀλλά ἡ πληροφορία παραπέμπει καί πάλι στήν Λευκάδα καί εἰδικότερα στό Νυδρί, ὃπου προσφέρεται τεράστιος ἐπίπεδος χῶρος μέχρι τήν θάλασσα, ἀκόμη προστατευόμενος ἀπό τούς οἰκοπεδοφάγους πού τόν ἐποφθαλμιοῦν γιά τουριστικούς λόγους.
• Ὑπῆρχε συγκεκριμένη ἀποθήκη, ὃπου ὁ Ὀδυσσέας φύλαγε τό περίφημο τόξο καί τά πολύτιμα μέταλλα, ὃπως χρυσό, χαλκό, ἂργυρο καί σίδηρο. Ὑπῆρχαν καί κελάρια γιά τόν πεπαλαιωμένο  οἶνο τοῦ βασιλέως, πού ἒπιναν ἐπί ἒτη οἱ μνηστῆρες.
• Ὑπῆρχε ἂλλη ἀποθήκη γιά τά λοιπά ὃπλα, ὃπου πήγαιναν καί ἒπαιρναν τόσο ὁ Τηλέμαχος ὃσο καί ὁ Μελάνθιος.
• Ὑπῆρχαν πλαϊνοί φεγγίτες (ῥῶγες) στούς τοίχους γιά φωτισμό τοῦ ἐσωτερικοῦ χώρου κατά τήν ἡμέρα.
• Ὑπῆρχε πέτρινος θρόνος τοῦ βασιλέως ἒξω ἀπό τό ἀνάκτορο καί ὡς τέτοιος πιθανός νά βρίσκεται ἀκόμη στήν φιλόξενη γῆ.
• Ὑπῆρχε μία ὀρσοθύρη (πανωπόρτι) στόν χῶρο τῆς μνηστηροφονίας, στρατηγικῆς σημασίας σημεῖο, πού φυλασσόταν ἀπό τόν Εὒμαιο, γιατί θά μποροῦσαν ἀπό ἐκεῖ οἱ μνηστῆρες νά βγοῦν καί νά ἐπικοινωνήσουν μέ τούς γείτονες (περιναιετάοντας). Δηλαδή γύρω ἀπό τό ἀνάκτορο ὑπῆρχαν καί κτίσματα πολιτῶν, δέν ἦταν μεμονωμένο, κι αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό γιά τόν ἀρχαιολόγο.

Ὃλες αὐτές οἱ πληροφορίες, (πού…φαντάστηκε ὁ Ὃμηρος) καί πολλές ἂλλες πού παραλείπω γιά οἰκονομία χρόνου, θά μποροῦσαν νά καθοδηγήσουν τόν ἀνασκαφέα. Καί πράγματι, τόν Μάρτιο τοῦ 1900 ὁ Γουλιέλμος Ντέρπφελντ μέ χρηματοδότηση τοῦ Ὁλλανδοῦ Γκαῖκοπ καί Πρέουνερ ἒκανε ἀνασκαφές στήν Ἰθάκη γιά τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέως γύρω ἀπό τό χωριό Σταυρός. Ἒψαξε παντοῦ, ἀκόμη καί στήν λεγομένη <Ὁμηρική Σχολή>, πού οἱ σημερινοί Ἰθακιστές παρουσιάζουν στό διαδίκτυο ὡς τόν χῶρο ὃπου πρέπει νά βρίσκεται τό ἀνάκτορο, χωρίς ὃμως νά ἀνακαλύπτεται ποτέ. Ὁ Ντέπρπφελντ ἀνέσκαψε καί στό ὀροπέδιο τοῦ Σταυροῦ, πού σήμερα ὀνομάζεται Πηλικάτα. Βρέθηκαν μόνο συντρίματα ἑλληνικῆς καί νεοτέρας ἀγγειοπλαστικῆς. Ἐκτός τῶν συνήθων παναρχαίων ἀντικειμένων, βρέθηκαν συντρίμματα μέ ζωγραφιές ποικιλωτάτου εἲδους τῆς ΙΙ καί ΙΙΙ εκατονταετίας π.Χ. μέχρι τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐποχῆς. Ἀγγεῖα μυκηναϊκά ἢ προϊστορικά πουθενά δέν φάνηκαν, οὒτε καί σέ ἂλλα μέρη. Ὃλοι συνεπέραναν ὃτι στίς πολλές θέσεις ὃπου ἒγιναν ἀνασκαφές δέν ἦταν δυνατόν νά ὑπῆρξε ἡ πόλη τῆς  Ἰθάκης καί τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέα. Ἒτσι διέκοψε τίς ἀνασκαφές στήν Ἰθάκη καί, μέ χρηματοδότηση πάλι τοῦ Γκαῖκοπ διενήργησε ἀνασκαφές μέ τούς Χίμπε, Πρέουερ καί Κροῦγκερ στήν Λευκάδα, γιά νά ἀποδείξει τελικά ὁ Ντἐρπφελντ μέ τό ἀνασκαπτικὀ του ἒργο ὃτι ἡ ἀληθινή Ἰθάκη τοῦ ῾Ομήρου εἶναι ἡ Λευκάδα, καθώς ὀφθαλμοφανῶς εἶναι μία τῶν τεσσάρων νήσων τοῦ βασιλείου τοῦ Ὀδυσσέως, σύμφωνα μέ τά δεδομένα τοῦ ἒπους τῆς Ὀδύσσειας. Καί τό σπουδαιότερο: Ἀνεκάλυψε πλησίον τῶν ἀχαϊκῶν βασιλικῶν τύμβων τά θεμέλια μεγάλου κτηρίου πού ὁ ἲδιος πιθανολογεῖ μέ μεγάλη βεβαιότητα ὃτι πρόκειται γιά τό ἀνάκτορο τοῦ Ὀδυσσέως. Ἀτυχῶς, τό μεγαλύτερο μέρος τοῦ κτηρίου ἦταν καταβυθισμένο σέ ὑπόγεια ὓδατα καί τότε δέν ὑπῆρχαν τά μέσα πού ὑπάρχουν σήμερα γιά τήν ἀπάντληση τῶν ὑδάτων ἀλλά οὒτε καί οἱ ἀναγκαῖοι πόροι ὑπῆρχαν.

Σήμερα, δυστυχῶς, ἡ σπουδαία αὐτή ἀρχαιολογική περιοχή, τό Στενό Νυδρίου, κινδυνεύει νά καταστραφεῖ ὁριστικά ἀπό ἐκχωματώσεις καί ἐπιχωματώσεις, λόγω σχεδιαζομένης κατασκευῆς μαρίνας στόν κόλπο τοῦ Βλυχοῦ, τό περίφημο Ἐγκλειμενόν, ὃπου εἶχε καταφύγει μέ τόν στόλο του ὁ στρατηγός Δημοσθένης κατά τόν Πελοπονησιακό Πόλεμο μέ ἀποστολή νά τιμωρήσει τούς Κερκυραίους ἐπειδή εἶχαν προσχωρήσει στούς Σπαρτιάτες.

Αἰδῶς Ἀργεῖοι!

  (Συνεχίζεται)

*Ο Κώστας Δούκας είναι δημοσιογράφος  (μέλος της ΕΣΗΕΑ) ειδικευμένος στο ναυτιλιακό ρεπορτάζ, ερευνητής και συγγραφέας (μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών). Ασχολείται επί 40ετία με την ομηρική γραμματεία. Έχει μεταφράσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια σε πεζό λόγο και, τελευταία, σε έμμετρο μετά σχολίων, με την διάσωση του 80% των λέξεων του Ομήρου. Όλα τα άρθρα του ιδίου εδώ.