Το “Λογχισμένο Ευαγγέλιο” της Σαμοθράκης

Του Παντελή Στεφ. Αθανασιάδη

https://sitalkisking.blogspot.com/

Στις βιτρίνες του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου της Αθήνας λάμπει ως πολύτιμο εθνικό κειμήλιο το λεγόμενο “Λογχισμένο Ευαγγέλιο της Σαμοθράκης”. Είναι στην πραγματικότητα ανεκτίμητο ενθύμιο των παθών του Θρακικού Ελληνισμού και σχετίζεται άμεσα με το Ολοκαύτωμα του μαρτυρικού νησιού του Βορειοανατολικού Αιγαίου, κατά την επανάσταση του 1821.

Το Ευαγγέλιο αυτό το ανακάλυψε ο Ίωνας Δραγούμης το 1906, που υπηρετούσε ως πρόξενος της Ελλάδας στο Δεδέαγατς από το 1905. Όταν το έστειλε στην Αθήνα στις 15 Ιουλίου 1906 το συνόδευσε με μια τρισέλιδη ιδιόχειρη επιστολή στην οποία περιγράφει το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης το 1821.

Η αδημοσίευτη επιστολή αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο για τα δραματικά εκείνα γεγονότα που είχαν σαν αποτέλεσμα 700 νεκρούς και χιλιάδες άλλους να έχουν πουληθεί σαν σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Αυτό το Ευαγγέλιο δεν είναι απλά ένα θρησκευτικό βιβλίο που συνδέθηκε με ένα δραματικό ιστορικό γεγονός. Και από μόνο του σήμερα, χωρίς το θρησκευτικό και ιστορικό χαρακτήρα του, είναι ένα πολύ σπάνιο βιβλίο, τυπωμένο στο περίφημο τυπογραφείο του Νικολάου Γλυκύ στη Βενετία τον 17ο αιώνα.

Ο Νικόλαος Γλυκύς από τα Ιωάννινα, ήταν ένα αγράμματος Ηπειρώτης που μετανάστευσε στη Βενετία  το 1647 και ασχολήθηκε αρχικά με το εμπόριο και πρόκοψε. Το 1671 ίδρυσε το τυπογραφείο του και άρχισε να εκδίδει ελληνικά θρησκευτικά, επιστημονικά και φιλολογικά βιβλία. Το τυπογραφείο αυτό ήταν το μακροβιότερο ελληνικό και ως τυπογραφείο της οικογένειας του Γλυκύ, υπήρχε έως το 1832. Από τους ιστορικούς μελετητές ο Γλυκύς, κατατάσσεται ως ο όγδοος κατά σειρά Έλληνας τυπογράφος της Βενετίας.
Κάτι άλλο που αξίζει να αναφέρουμε εδώ για την μεγάλη οικογένεια των Γλυκέων της Ηπείρου.

Ο Εσάτ Πασάς, ο πείσμων και μαχητικός υπερασπιστής των Ιωαννίνων και του Μπιζανίου, κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, που όμως προ της ορμής του ελληνικού στρατού, αναγκάσθηκε να παραδοθεί, είχε ελληνικό αίμα στις φλέβες του!
Αυτή την άποψη υποστήριξε ο Γιαννιώτης ποιητής Χρήστος Χρηστοβασίλης το 1913, όταν έπεσαν τα Ιωάννινα και μπήκε μέσα ο νικητής ελληνικός στρατός. Σύμφωνα με όσα έγραψε το Φεβρουάριο του 1913 στην «Ακρόπολι», ο Εσάτ πασάς δεν ήταν Τούρκος ούτε Αλβανός, αλλά Έλληνας, απόγονος Ελλήνων, που κάποτε στο παρελθόν αρνήθηκαν την χριστιανική θρησκεία, λόγω των φοβερών συνθηκών που επικρατούσαν για το υπόδουλο έθνος. Ο παππούς του κατάγονταν από το Μπούλτζο του Ζαγορίου και η γιαγιά του από το Σούλι. Γεννήθηκε στα Ιωάννινα στις 18 Οκτωβρίου 1862 και πέθανε στην Τουρκία στις 2 Νοεμβρίου 1952.
Ο ίδιος ο Εσάτ πάντως ισχυρίζονταν ότι πρόγονός του υπήρξε ένας Ουζμπέκος από την Τασκένδη, από αυτούς που έφερε το 1379 ο στρατηγός Γαζή Εβρενός και τους εγκατέστησε στην Ήπειρο. Αυτός άρπαξε νύχτα των Χριστουγέννων μια ελληνίδα τη Βασιλική της οικογένειας των Γλυκέων από την εκκλησία του Ταξιάρχη Μιχαήλ και την έκανε γυναίκα του. Γι’ αυτό θα τον βρείτε και με το προσωνύμιο Εσάτ πασάς Γλύκα.

Η ανέκδοτη επιστολή του Ίωνα Δραγούμη

Ο Δραγούμης στο βιβλίο του «Σαμοθράκη» έχει περιλάβει ένα αξιοσημείωτο κομμάτι από αυτά που γράφει στην χειρόγραφη επιστολή του για να δώσει μια εικόνα του δράματος, το οποίο εξελίχθηκε στο μοναδικό νησί που ανήκει στη Θράκη. Όμως δεν περιέλαβε στο βιβλίο του διάφορες επί μέρους λεπτομέρειες, που έχουν την αξία τους για την τοπική ιστορία. Άκρως ενδιαφέρον για το «Λογχισμένο Ευαγγέλιο» είναι το γεγονός, ότι το βρήκε στην βιβλιοθήκη του Νικολάου Φαρδύ, του φημισμένου Σαμοθρακίτη λόγιου και ιατρού.
Ο ίδιος ο Δραγούμης ομολογεί ότι τα όσα γράφει για το Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης, τα άκουσε από γεροντότερους, αλλά και τα διάβασε σε άρθρο του Φαρδύ, που είχε δημοσιευθεί στο περιοδικό του Πειραιά «Απόλλων» το 1886.

Στο άρθρο αυτό, ο Φαρδύς εξέφρασε ένα διαχρονικό παράπονο όλων των Θρακών. Ότι οι μεγάλοι ιστορικοί του γένους, δεν έδωσαν το πρέπον βάρος στην ιστορία της Θράκης, η οποία έτσι, έμεινε από τότε, σχεδόν αγνοημένη.

Το Ευαγγέλιο εκτέθηκε το 2000 στη μεγάλη έκθεση που είχε οργανώσει η Βουλή για να εορτασθούν τα 80 χρόνια της ενσωμάτωσης της Θράκης στον ελληνικό κορμό μετά από σκλαβιά 550 και πλέον χρόνων. Σήμερα αξίζει να επισκεφθούμε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο για να δουν τα παιδιά μας αυτό το συγκλονιστικό έκθεμα και να μάθουν έτσι μια σημαντική πτυχή για την συμμετοχή της Θράκης στην Επανάσταση του 1821.