Λιβεριανή γλώσσα «αποκαλύπτει» πώς εξελίσσονται οι γραφές

Μία σπάνια, περιορισμένης χρήσης γλώσσα που επινοήθηκε από το μηδέν, έδωσε νέο προσανατολισμό και οπτική σε ερευνητές του Πανεπιστημίου της Νέας Αγγλίας στην Αυστραλία,  για το πώς εξελίσσονται οι γραπτές γλώσσες.

«Η γραφή Βάι της Λιβερίας δημιουργήθηκε το 1834, από οκτώ εντελώς αναλφάβητους άντρες που έγραφαν με “μελάνι” μούρων»,  εξηγεί ο γλωσσολόγος ανθρωπολόγος Piers Kelly, τώρα στο Πανεπιστήμιο της Νέας Αγγλίας στην Αυστραλία.

«Λόγω της περιορισμένης χρήσης του και του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται μέχρι σήμερα, σκεφτήκαμε ότι μπορεί να μας πει κάτι σημαντικό για το πώς εξελίσσεται η γραφή σε μικρά χρονικά διαστήματα».

Δημιουργία νέων συστημάτων γραφής

Μπορεί όλοι να θεωρούμε τον γραπτό λόγο δεδομένο αυτές τις μέρες, αλλά οι ερευνητές ακόμα δεν γνωρίζουν ακριβώς, πώς αυτή η πρώιμη ανθρώπινη τεχνολογία εξελίχθηκε στην πανταχού παρούσα αναγκαιότητα που είναι σήμερα.

Από όσο γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, η εφεύρεση της γραφής συνέβη πριν από περίπου 5.000 χρόνια στη Μέση Ανατολή και έχει επανεφευρεθεί ξανά και ξανά. Νέα συστήματα γραφής εξακολουθούν να δημιουργούνται σήμερα, σε μέρη όπως η Νιγηρία και η Σενεγάλη.

Ακόμη και τα παλαιότερα συστήματα γραφής πιστεύεται ότι σχηματίστηκαν από μικρές ομάδες ανθρώπων μέσα σε μια μόνο γενιά, όπως ακριβώς η γραφή Βάι. Ωστόσο, καθώς περνούσαν από γενεές, η ομάδα διαπιστώνει ότι αυτά τα συστήματα έγιναν πιο απλά με την πάροδο του χρόνου.

«Υπάρχει μια περίφημη υπόθεση ότι τα γράμματα εξελίσσονται από εικόνες σε αφηρημένα σημάδια», λέει ο Kelly.

Για παράδειγμα, «η κεφαλή του εμβληματικού βοδιού με αιγυπτιακά ιερογλυφικά μεταμορφώθηκε στο φοινικικό και τελικά στο ρωμαϊκό γράμμα Α», εξηγεί η ομάδα στην εργασία τους.

«Αλλά υπάρχουν επίσης πολλά αφηρημένα σχήματα γραμμάτων στην πρώιμη γραφή. Αντιθέτως, προβλέψαμε ότι τα σημάδια θα ξεκινήσουν ως σχετικά περίπλοκα και στη συνέχεια θα γίνουν πιο απλά στις νέες γενιές συγγραφέων και αναγνωστών», σημειώνει ο Kelly .

Οι οκτώ δημιουργοί της Vai ξεκίνησαν να σχεδιάσουν σύμβολα για κάθε συλλαβή της γλώσσας τους, εμπνευσμένοι από ένα όνειρο. Τα σύμβολά τους που επέλεξαν αντιπροσώπευαν φυσικά πράγματα όπως μια έγκυο γυναίκα, νερό και σφαίρες, καθώς και πιο αφηρημένα παραδοσιακά εμβλήματα.

Ο Kelly και οι συνεργάτες του από το Ινστιτούτο Max Planck ανέλυσαν το 200σύλλαβο αλφάβητο των Βάι από το 1834 και μετά, χρησιμοποιώντας αρχεία σε πολλές χώρες.

Στο video  συμπυκνώνονται οι παρατηρήσεις για την εξέλιξη των τριών γραμμάτων της Vai: ꔫ, ꗌ  και ꔱ .

Τα πρώτα 171 χρόνια της ιστορίας του, η Βάι συμπιέστηκε και απλουστεύτηκε από πολλές γενιές χρηστών. Τα σύμβολα με την υψηλότερη πολυπλοκότητα απλοποιήθηκαν περισσότερο.

Αυτές οι αλλαγές δεν είναι καθόλου τυχαίες, εξήγησε η ερευνητική ομάδα. Οι γλώσσες περνούν ένα είδος διαδικασίας φυσικής επιλογής μέσω της μνήμης και της μάθησης, όπου τα πιο δύσκολα ανακαλούμενα χαρακτηριστικά δεν επιβιώνουν.

«Η οπτική πολυπλοκότητα είναι χρήσιμη εάν δημιουργείτε ένα νέο σύστημα γραφής. Δημιουργείτε περισσότερες ενδείξεις και μεγαλύτερες αντιθέσεις μεταξύ των πινακίδων, κάτι που βοηθά τους αναλφάβητους. Αυτή η πολυπλοκότητα αργότερα παρεμποδίζει την αποτελεσματική ανάγνωση και αναπαραγωγή, οπότε εξαφανίζεται», λέει ο επικεφαλή ερευνητής.

Καθώς τα γράμματα έγιναν λιγότερο περίπλοκα, διαπίστωσαν ότι έγιναν και πιο ομοιόμορφα. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η γλώσσα δεν υιοθετήθηκε ποτέ για μαζική παραγωγή ή για γραφειοκρατικές ανάγκες. Αυτές οι χρήσεις είναι αυτές που φαινόταν να βοηθούν στην τυποποίηση άλλων γλωσσών. Για παράδειγμα, η τυποποίηση της γραφής στη Μεσοποταμία συνέπεσε με την εφαρμογή συστημάτων σε επίπεδο κράτους.

Οι αλλαγές στα εργαλεία γραφής και η εφεύρεση χαρτιού για χρήση με υπολογιστές, πιθανότατα παίζουν επίσης ρόλο στην απλοποίηση των γλωσσών.

«Ωστόσο το γεγονός ότι η Vai συνέχισε να συμπιέζεται σε όλο το μήκος του 19ου αιώνα, σε μια εποχή που υπήρχαν ελάχιστες αλλαγές στα μέσα γραφής, δείχνει ότι οι αλλαγές στην τεχνολογία γραφής δεν μπορούν να είναι η πλήρης ιστορία», γράφουν οι ερευνητές .

Αν και η ταχύτητα της εξέλιξης αυτού του συστήματος γραφής φαίνεται μάλλον αξιοσημείωτη, οι ερευνητές διαπιστώνουν ότι συνέβη επειδή οι εφευρέτες και οι χρήστες του γνώριζαν ήδη τι μπορεί να κάνει η γραφή, επειδή γνώριζαν τη χρήση της σε άλλους πολιτισμούς. Αυτό μπορεί να τους ενθάρρυνε να βελτιστοποιήσουν γρήγορα το σύστημά τους.

Ωστόσο, υπάρχει ένας συσχετισμός μεταξύ της απλοποίησης και της διασφάλισης ότι κάθε σύμβολο παραμένει διακριτό, γι’ αυτό ίσως ορισμένες γραφές διατηρούν την πολυπλοκότητά τους. Οι ερευνητές ελπίζουν να το διερευνήσουν περαιτέρω.

Αυτή η έρευνα δημοσιεύτηκε στο Current Anthropology .