Τέλος στις παθογένειες των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών

Είναι κοινός τόπος ότι οι Προστατευόμενες Περιοχές στη χώρα μας παρουσιάζουν μια εικόνα που δεν συνάδει διόλου με το καθεστώς που τις διέπει.

Το νεκρά ψάρια στην λίμνη Κορώνεια, οι λόφοι των σκουπιδιών στη Νήσο Χρυσή, τα νεκρά υδρόβια πουλιά στην Κάρλα, τα αυθαίρετα στη Ζάκυνθο, όλα θλιβερές συνέπειες της κακοδιαχείρισης και του ελλιπούς θεσμικού πλαισίου, έχουν βάλει την Ελλάδα στο στόχαστρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών -το οποίο περιλαμβάνει τα εθνικά πάρκα, τις περιοχές προστασίας της φύσης και απόλυτης προστασίας, το δίκτυο Natura 2000, τους Εθνικούς Δρυμούς- παρά τις διάφορες παρεμβάσεις, τις ανακοινώσεις και δεσμεύσεις, παραμένει έρμαιο των παθογενειών και των αγκυλώσεων των 36 φορέων διαχείρισης οι οποίοι, όπως τουλάχιστον καταγγέλλει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, δεν έχουν καταφέρει ούτε καν να ανταποκριθούν στα πιο βασικά τους καθήκοντα, όπως είναι η καθαριότητα και η φύλαξη.

Ποιος φταίει

Για το ΥΠΕΝ, το πρόβλημα βρίσκεται στο οργανωτικό μοντέλο των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ). Όπως αναφέρει σε σχετικό ενημερωτικό σημείωμα, πρόκειται για ένα σχήμα που απαρτίζεται από:

α) Δεκάδες διοικητικά συμβούλια που διορίζει η εκάστοτε πολιτική ηγεσία κεντρικά για όλη την Ελλάδα. Πολλά από αυτά τα συμβούλια υπολειτουργούν είτε δεν λειτουργούν καθόλου. Αν και σε αρκετά υπάρχουν επιστήμονες με κύρος και επάρκεια, σε άλλες περιπτώσεις υπάρχουν πρόσωπα παντελώς ανεπαρκή για τον ρόλο τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα προέδρου Φορέα Διαχείρισης που είναι Γυμναστής και σε άλλο συνταξιούχος οδοντίατρος 81 ετών…

β) Μικρές, ατελείς διοικητικές δομές που απασχολούν μερικούς υπαλλήλους (συνήθως γραμματείς, φύλακες και κάποιους επιστήμονες), οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο επιστημονικό και διαχειριστικό έργο των φορέων (πχ. επιστημονική παρακολούθηση ειδών χλωρίδας και πανίδας, ειδικοί στη διαχείριση κοινοτικών προγραμμάτων), παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των υπαλλήλων. Στην πραγματικότητα, τα οργανογράμματα των Φορέων αυτών καταρτίστηκαν όχι με βάση τις πραγματικές επιχειρησιακές ανάγκες, αλλά με βάση το προσωπικό που υπήρχε. Για παράδειγμα, σε Φορέα όπου δεν υπάρχει ζήτηση για ξεναγήσεις υπηρετούν 3 ξεναγοί ενώ άλλοι φορείς με μεγάλη επισκεψιμότητα δεν έχουν κανέναν ή μόνο ένα.

Η (δυσ)λειτουργία των ΦΔ

• Οι περισσότεροι Φορείς παρουσιάζουν διοικητική και διαχειριστική ανεπάρκεια που τους εμποδίζει να απορροφήσουν πόρους ΕΣΠΑ. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την περίοδο 2013-2015 ένα μεγάλο μέρος του έργου «Παρακολούθηση της κατάστασης διατήρησης ειδών και οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» ανατέθηκε στους Φορείς και δεν μπόρεσαν να το φέρουν εις πέρας!!!. Το αποτέλεσμα  είναι ότι η Ελλάδα έχει έλλειψη δεδομένων και επιστημονικής γνώσης σε πολλές περιοχές της χώρας, κάτι που οδήγησε, τον περασμένο Ιούλιο, στην παραπομπή της χώρας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για ελλιπή προστασία της βιοποικιλότητας στις προστατευόμενες περιοχές.
• Οι Φορείς, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αδυνατούν να προσελκύσουν πράσινες επενδύσεις στις προστατευόμενες περιοχές, με αποτέλεσμα οι τοπικές κοινωνίες να μην μπορούν να επωφεληθούν από δραστηριότητες όπως ο οικοτουρισμός και η βιολογική γεωργία.
• Τα Διοικητικά Συμβούλια των 36 Φορέων σπανίως έχουν απαρτία για να συνεδριάσουν, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει στοιχειώδης συντονισμός και σχεδιασμός στη δράση τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, μάλιστα, οι πρόεδροι των ΔΣ ζουν μόνιμα και εργάζονται σε περιοχές εκατοντάδων χιλιομέτρων μακριά από την έδρα του Φορέα. Αποτέλεσμα, να μην λαμβάνονται έγκαιρα πολλές σημαντικές αποφάσεις για τη Διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής (δράσεις, συμμετοχή σε Ευρωπαϊκά Προγράμματα κλπ.).
• Υφίσταται μεγάλη ανομοιογένεια μεταξύ των ΦΔΠΠ. Με τον ν. 4519/18 ιδρύθηκαν 8 νέοι φορείς, οι οποίοι, όμως αν και έχουν πρόεδρο και ΔΣ, δεν διαθέτουν κτήριο. Οι εν λόγω Φορείς δεν μπορούν να λάβουν ουδεμία χρηματοδότηση, καθώς δεν διαθέτουν μόνιμο προσωπικό. Αυτοί οι 8 νέοι ΦΔΠΠ, ουσιαστικά δεν λειτούργησαν ποτέ.
• Οι φύλακες των Φορέων έχουν μεν καθήκοντα φύλαξης, ωστόσο, δεν διαθέτουν ανακριτικές αρμοδιότητες. Αυτό σημαίνει ότι έχουν λιγότερες αρμοδιότητες ακόμη και από την Ομοσπονδιακή Θηροφυλακή των Kυνηγετικών Ομοσπονδιών, οι οποίοι σημειωτέον είναι ιδιώτες. Δηλαδή, οι φύλακες των Φορέων δεν μπορούν να διενεργήσουν ελέγχους και να επιβάλλουν επιτόπου πρόστιμα, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να προσφέρουν ουσιαστική φύλαξη και προστασία.
• Λειτουργούν μόνον τις καθημερινές – ποτέ τα Σαββατοκύριακα. Και ενώ οι προστατευόμενες περιοχές της χώρας αποτελούν ή θα έπρεπε να αποτελούν πόλους έλξης ιδίως τα Σαββατοκύριακα και παρόλο που οι υφιστάμενοι ΦΔΠΠ, είναι ΝΠΙΔ -άρα νομικά ευέλικτα σχήματα- δεν λειτουργούν τα Σαββατοκύριακα! Δηλαδή, αν οι επισκέπτες θέλουν να μεταβούν στις Πρέσπες κατά το Σαββατοκύριακο, το Κέντρο Ενημέρωσης του αντίστοιχου Φορέα είναι κλειστό!

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας κατανοεί ότι η κατάσταση θα είναι σε λίγο μη αναστρέψιμη και φαίνεται έτοιμο να αντιμετωπίσει δραστικά το πρόβλημα.

Πώς θα αλλάξει το μοντέλο για τις Προστατευόμενες Περιοχές

Οι Φορείς Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουν έναν βασικό ρόλο για την προστασία της φύσης, σημειώνει το ΥΠΕΝ, εξού και προκρίνει την εφαρμογή ενός “νέου ευρωπαϊκού μοντέλου για την αναβάθμιση της φύσης”. Μάλιστα παρόμοιο μοντέλο με αυτό που περιγράφεται παρακάτω, εφαρμόζεται στην Αυστρία, την Ιρλανδία και τη Σλοβακία.

Οι βασικές αρχές

• Ενιαίος Κεντρικός Φορέας: Η παρέμβαση του ΥΠΕΝ λαμβάνει υπόψιν την πρόταση των ίδιων των Φορέων του 2016 και αφορά στο αίτημά τους να υπάρχει ένας ενιαίος, κεντρικός φορέας, ουσιαστικά η μετεξέλιξη του σημερινού ΕΚΠΑΑ (Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος και Αειφόρου Ανάπτυξης). Αυτή η μετεξέλιξη θα σημαίνει και τη συνέχιση της εποπτείας του από το ΥΠΕΝ αλλά και την εναρμόνισή του με τις ευρωπαϊκές οδηγίες και την καλή ευρωπαϊκή πρακτική. Ο φορέας θα έχει διοικητικό συμβούλιο, αλλά και όλη την αναγκαία στελέχωση προκειμένου να γίνεται μια σοβαρή διαχείριση, όπως προβλέπεται από το νόμο, τη Διεύθυνση Βιοποικιλότητας και με βάση τα διαχειριστικά σχέδια που εκπονούνται θα υπάρξουν αντίστοιχες περιοχές πια στη χώρα.
• Υπάλληλοι μέσω ΑΣΕΠ, οργανογράμματα: Στις προστατευόμενες περιοχές, αρκετοί από τους υφιστάμενους, εξειδικευμένους υπαλλήλους, θα λάβουν αναβαθμισμένο ρόλο. Ένας εξ αυτών θα είναι επικεφαλής σε κάθε νέο τμήμα ανά όλη τη χώρα. Ουσιαστική παρέμβαση θα είναι η στελέχωση του νέου σχήματος μέσω αξιολόγησης βάσει κριτηρίων ΑΣΕΠ.

3 βασικές ρυθμίσεις

Το νέο ευρωπαϊκό μοντέλο Διαχείρισης των Προστατευόμενων Περιοχών, μπορεί να γίνει αποτελεσματικό με 3 βασικές ρυθμίσεις:

1. Προγραμματική σύμβαση με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις ή ό,τι αφορά στις αρμοδιότητες των Αποκεντρωμένων, με συγκεκριμένες υποχρεώσεις των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων για τα δάση, τα νερά και τη φύλαξη των προστατευόμενων περιοχών.
2. Προγραμματική σύμβαση με τις Περιφέρειες με συγκεκριμένες υποχρεώσεις για τα έργα ήπιας, πράσινης, βιώσιμης ανάπτυξης.
3. Δημιουργία Επιτροπών σε κάθε μία από τις προστατευόμενες περιοχές. Στις Επιτροπές θα συμμετέχει τόσο η τοπική κοινωνία όσο και η κοινωνία των πολιτών και φυσικά οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι οποίες θα λειτουργούν συμβουλευτικά προς τον φορέα και τις τοπικά τμήματα.