ΤΟΥΡΚΙΑ: Κολοσσιαία σχέδια για ανάδειξή της σε ενεργειακό κόμβο

Tον ενεργειακό τομέα της Τουρκίας αναλύει αναφορά που συνέταξε το Γενικό Προξενείο της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, καταγράφοντας μεγάλα σχέδια για τη διοχέτευση καυσίμου τόσο στην τουρκική, όσο και στην ευρωπαϊκή αγορά, που είτε αντιπαρατίθενται είτε «κουμπώνουν» με αντίστοιχους σχεδιασμούς που γίνονται στην Ελλάδα, στο πλαίσιο ευρύτερων ανταγωνισμών επιχειρηματικών ομίλων για τον έλεγχο στις πηγές και τους διαύλους της Ενέργειας.

Του Κώστα Κέντζου

Όπως υπολογίζει το Προξενείο, η κατανάλωση Ενέργειας στην Τουρκία παρουσίασε ραγδαία αύξηση από το 2003 έως σήμερα, φτάνοντας τα 40 δισ. δολάρια ετησίως. Η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας επίσης αυξήθηκε κατά 5% ετησίως τα τελευταία 16 έτη.

Η Τουρκία εισάγει κυρίως πετρέλαιο και φυσικό αέριο προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες της. «Η ενεργειακή πολιτική της χώρας επικεντρώνεται στην αδιάλειπτη εισαγωγή ενεργειακών προϊόντων. Ωστόσο, οι τελευταίες εντάσεις με τη Ρωσία και το Ιράν, τους μεγαλύτερους προμηθευτές Ενέργειας της Τουρκίας, επανέφερε το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας», σημειώνει εισαγωγικά και ακολούθως αναλύει το ζήτημα ανά τύπο καυσίμου.

Φυσικό αέριο και LNG

Όπως γράφεται στην αναφορά, «οι εισαγωγές φυσικού αερίου (φ/α) της Τουρκίας ήταν 55,25 bcm (δισ. κυβικά μέτρα) (2017), εκ των οποίων τα 28,7 bcm προέρχονταν από τη Ρωσία, τα 9,2 bcm από το Ιράν, τα 6,5 bcm από την Αλγερία (συμβόλαιο, το οποίο ανανεώθηκε έως το 2024), Νιγηρία και spot αγορά (υγροποιημένο, που καταλήγει στους δύο τερματικούς σταθμούς της Σμύρνης και του Μαρμαρά), τα 6,5 bcm από το Αζερμπαϊτζάν και τα υπόλοιπα από άλλες πηγές».

Blue Stream

Για δε τη χωρητικότητα του αγωγού «Blue Stream» σημειώνει ότι αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια σε 19 bcm. Με την ανακοίνωση κατασκευής του «TurkStream», η Τουρκία αναμένεται να προμηθεύεται για εγχώρια κατανάλωση 16 bcm και άλλα 6 bcm μέσω του TANAP (Νότιος Διάδρομος – Αζερμπαϊτζάν), ενώ κατασκευάζει και τερματικό σταθμό LNG στον Κόλπο του Σάρου (Ανατολική Θράκη) χωρητικότητας 5 – 6 bcm.

«Συνεπώς, η Τουρκία αναμένεται τα επόμενα χρόνια να εισάγει 41 bcm (χωρίς να υπολογίζουμε την προμήθεια φ/α από τερματικούς σταθμούς LNG) από Ρωσία και άλλες πηγές, καλύπτοντας το ενδεχόμενο κενό που θα προκαλούσε η παύση ροής φ/α μέσω Ουκρανίας», αναφέρει το Προξενείο.

Η Τουρκία διαθέτει επίσης δύο σταθμούς LNG. Ο πρώτος στην περιοχή Marmara Ereglisi, ιδιοκτησίας της τουρκικής εταιρείας πετρελαιοειδών BOTAS. Διαθέτει μακροχρόνια συμβόλαια με την αλγερινή «Sonatrach», τη νιγηριανή «Nigeria LNG» και την ιρανική NIGC, αλλά αγοράζει και από «spot» αγορά, κυρίως σε περιόδους κρίσεων, από Κατάρ, Αυστραλία και Αμπού Ντάμπι.

Ο δεύτερος σταθμός είναι ο Aliaga LNG Terminal. Βρίσκεται στη Σμύρνη, στο Αιγαίο Πέλαγος. Χρησιμοποιείται ως εφεδρικός σταθμός, προκειμένου να καλύπτει έκτακτες ανάγκες κατά τη χειμερινή περίοδο και κατά τις περιόδους μείωσης της προμήθειας φ/α από Ρωσία μέσω του Trans-Balkan Pipeline, λόγω ρωσο-ουκρανικής κρίσης. Ιδιοκτήτρια εταιρεία του σταθμού είναι η «EgeGaz LNG».

Το Προξενείο τονίζει: «Η Τουρκία σχεδιάζει πλωτό τερματικό σταθμό LNG στον κόλπο του Σάρου (Ανατολική Θράκη), ο οποίος εξαγγέλθηκε ως ιδέα στις αρχές του 2013 και θα έχει ετήσια παραγωγική δυναμικότητα περί τα 5-6 bcm. Τη μελέτη σκοπιμότητας του έργου έχουν αναλάβει να εκπονήσουν εταιρείες από το Κατάρ.

Το σχέδιο αυτό – αν και σε μικρό βαθμό ωρίμανσης – ανταγωνίζεται το ελληνικό σχέδιο για κατασκευή πλωτού τερματικού σταθμού LNG στον κόλπο της Αλεξανδρούπολης. Στην περιοχή (Dοrtyol LNG Iskenderun), ωστόσο, άρχισε τη λειτουργία του το Φεβρουάριο του 2018 το FSRU Challenger, ο μεγαλύτερος πλωτός τερματικός σταθμός παγκοσμίως, με χωρητικότητα 263.000 cm, το οποίο διαθέτει τριετή χρονοναύλωση με την Botas».

Αγωγοί και αποθηκευτικοί χώροι φυσικού αερίου

Στο κεφάλαιο των αγωγών, η διπλωματική αναφορά σημειώνει: «Ο αγωγός φ/α Trans Anatolian Pipeline (TANAP) αποτελεί το τουρκικό μέρος του Νοτίου Διαδρόμου που συνδέει τα κοιτάσματα του Shah Deniz στο Αζερμπαϊτζάν με την Ευρώπη από το 2018.

Συνέχεια του TANAP επί ελληνικού και αλβανικού εδάφους αποτελεί ο TAP. Ο TANAP (μήκους 1.850 χλμ.) θα προμηθεύσει την τουρκική αγορά με 6 bcm φ/α και αναμένεται να καλύψει μέρος των αυξημένων ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας».

Για τον «TurkStream»: «Ο διευθύνων σύμβουλος της Gazprom, κ. Μίλερ, και ο πρόεδρος της Botas, κ. Κονούκ, υπέγραψαν Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) για τη δημιουργία του νέου αυτού αγωγού, του λεγόμενου TurkStream, ο οποίος θα ξεκινά από τον Σταθμό της Russkaya (επίσης σημείο εκκίνησης του “South Stream”) και θα διέρχεται μέσω της Μαύρης Θάλασσας στην Τουρκία καταλήγοντας στα ελληνοτουρκικά σύνορα.

Ο νέος αγωγός θα έχει δυναμικότητα 63 bcm/έτος προς Τουρκία, από τα οποία 15,75 bcm προορίζονται για εσωτερική κατανάλωση της Τουρκίας και τα υπόλοιπα 47 bcm για την ευρωπαϊκή αγορά.

(…) Ο TurkStream θα ακολουθήσει για 660 χλμ. την αρχική χάραξη του South Stream και στη συνέχεια θα διανύσει 250 χλμ. νέας χάραξης προς την ευρωπαϊκή Τουρκία. Το μήκος του χερσαίου τμήματος του αγωγού θα είναι 180 χλμ. Το κόστος κατασκευής του μέρους που θα διατρέξει την ηπειρωτική Τουρκία, αναλήφθηκε από κοινού με την Αγκυρα.

(…) Στις 30 Απριλίου 2018, ολοκληρώθηκε το υποθαλάσσιο μέρος της Γραμμής 1, το οποίο διέτρεχε τη Μαύρη Θάλασσα. Ο εν λόγω αγωγός προσαιγιαλώνεται στον οικισμό Καγιακέι, σημείο παροχής του αερίου για τους Τούρκους καταναλωτές είναι το Λιουλέ – Μπουργκάς, ενώ ο συνοριακός κόμβος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σχεδιάστηκε να κατασκευαστεί στο σημείο Ιψαλα (…).

Η σχεδίαση του αγωγού λαμβάνει υπόψη την αυξανόμενη ζήτηση φ/α στην περιοχή της Κων/λης. Το 2018 αναφέρθηκε ότι η ευρωπαϊκή όδευση του αγωγού ενδέχεται να μην είναι μέσω Ελλάδας, αλλά μέσω Βουλγαρίας.

Σημειώνεται ότι η ΕΕ δεν έχει τοποθετηθεί επισήμως απέναντι στο εν λόγω σχέδιο αγωγού. Μάλιστα, ο υφυπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας κ. Α. Meshkov, σε συνάντησή του με τον επικεφαλής της Αντιπροσωπείας της ΕΕ στη Μόσχα, στις 4.2.2015, ανέφερε ότι η Ρωσία αναμένει τις θέσεις της Ευρ. Επιτροπής στα ζητήματα φ/α και συμπλήρωσε ότι, ειδικότερα σε σχέση με τον TurkStream, ΕΕ και Ρωσία θα πρέπει να συνεργασθούν στα θέματα όδευσης του αγωγού καθώς και την αγορά ποσοτήτων αερίου.

(…) Πρέπει να σημειωθεί ότι σε ανακοίνωσή του (Σεπτ. 2016) ο Ρώσος υπουργός Ενέργειας, Alexander Novak, ανέφερε ότι θα κατασκευαστεί ο πρώτος αγωγός που θα καλύπτει τις τουρκικές ανάγκες σε φ/α, ενώ ο δεύτερος αγωγός που θα προμηθεύει την ευρωπαϊκή αγορά θα ξεκινήσει μόλις η ΕΕ παράσχει τις απαραίτητες εγγυήσεις». Μια έμμεση παραπομπή στα εμπόδια που βάζουν ΕΕ, ΗΠΑ και ΝΑΤΟ στα τέτοια ρωσικά σχέδια, τάχα για μείωση της ευρωπαϊκής εξάρτησης από το ρωσικό καύσιμο.

IGI και ITB

Για τον IGI: «Στις 24/2/2016 στη Ρώμη, υπογράφηκε Μνημόνιο μεταξύ Gazprom – Edison SpA – ΔΕΠΑ με κύριο αντικείμενο την μελέτη και εκτίμηση τεχνοοικονομικών δεδομένων, προκειμένου να προωθηθεί η μεταφορά ρωσικού φ/α από τη Μαύρη Θάλασσα, στην Ελλάδα μέσω τρίτων χωρών (οι οποίες δεν προσδιορίζονται) και θα καταλήγει στην Ιταλία, βάσει του προϋπάρχοντος σχεδίου του υποθαλάσσιου αγωγού Ιονίου – Αδριατικής, IGI Poseidon».

Για τον Διασυνδετήριο αγωγό φ/α Τουρκίας – Βουλγαρίας (ITB), άλλο ένα έργο που ενδεχομένως δρα ανταγωνιστικά σε ελληνικά σχέδια, συγκεκριμένα τον κάθετο διασυνδετήριο IGB, η αναφορά σημειώνει:

«Ο ΙΤΒ αποτελεί στρατηγικό σχέδιο για την Βουλγαρία, καθώς η Τουρκία διαθέτει έξι σημεία εισόδου φ/α και ως εκ τούτου μπορεί να προμηθεύσει με φ/α τη γειτονική της Βουλγαρία. Ο εν λόγω αγωγός προβλέπεται να είναι μήκους 77 km, εκ των οποίων τα 75 km θα βρίσκονται επί βουλγαρικού εδάφους και τα 2 km επί τουρκικού, ενώ η χωρητικότητά του αναμένεται να φτάσει τα 3 bcm.

Ο ΙΤΒ θα μεταφέρει αζέρικο φ/α, αλλά ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί για μεταφορά φ/α από μελλοντικούς σταθμούς υγροποίησης της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα και ενδεχομένως για ρωσικό φ/α».

Τέλος, η αναφορά του Προξενείου «πιάνει» και το θέμα των αποθηκευτικών χώρων φ/α στην Τουρκία: «Η Τουρκία διαθέτει δύο αποθηκευτικούς χώρους. Ο πρώτος είναι ο Silivri Storage Facility, που βρίσκεται σε παλαιό πεδίο στην περιοχή Degitormloy. Η χωρητικότητά του είναι 2,66 bcm/ετησίως. Έως το 2018 αναμένεται να αυξηθεί η αποθηκευτική του δυνατότητα σε 4,3 bcm/ετησίως.

Η κατασκευή ετέρου υπόγειου αποθηκευτικού χώρου στη χώρα, από την BOTAS, στη λίμνη Tuz Gοlu ολοκληρώθηκε το 2017. Έως το 2023, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι επιθυμεί να αυξήσει την χωρητικότητα των αποθηκευτικών της χώρων σε 10 bcm/ετησίως, φτάνοντας το 20% της ετήσιας κατανάλωσής της σε φ/α προσδίδοντας στη χώρα αυξημένη ενεργειακή ασφάλεια».

Πετρέλαιο

Τέλος, το Προξενείο κάνει ιδιαίτερες επισημάνσεις για το πετρέλαιο και τις δυνατότητες της Τουρκίας: «Ο ρόλος της Τουρκίας είναι σημαντικός ως κόμβος διαμετακόμισης Ενέργειας από την Ρωσία, την λεκάνη της Κασπίας και την Μ. Ανατολή, στην Ευρώπη. Κατέχει θέση κλειδί και στην διαμετακόμιση μέσω θαλάσσης (στενά του Βοσπόρου) αλλά ο ρόλος της ενισχύεται στις οδεύσεις αγωγών πετρελαίου».

Εξηγεί: «Σημαντικές ποσότητες ρωσικού και κασπιακού πετρελαίου περνούν από τα στενά του Βοσπόρου με tankers (περίπου 2,9 εκατ. βαρέλια/ημερησίως αργό πετρέλαιο). Παρόλο που η ροή μέσω Βοσπόρου μειώθηκε όταν η Ρωσία άρχισε να εξάγει μέσω Βαλτικής, αυξήθηκε εκ νέου με ποσότητες προέλευσης Αζερμπαϊτζάν και Καζακστάν.

Ο τερματικός σταθμός του Ceyhan εξυπηρετεί τις εξαγωγές του Β. Ιράκ από το Kirkuk και του Αζερμπαϊτζάν μέσω του τεράστιου (1.770 km) πετρελαιαγωγού Baku – Tbilisi – Ceyhan (BTC). Λειτουργεί από το 2006, αλλά σήμερα στο 55% της δυναμικότητάς του (η οποία ανέρχεται σε 1,2 εκατ. βαρέλια/ημερησίως).

Τροφοδότης του BTC είναι το αζέρικο κοίτασμα Azeri – Chirag – Gunashli και, δευτερευόντως, το καζαχικό Tengiz. Το Μάιο του 2014, και η ρωσική Lukoil ξεκίνησε να διοχετεύει πετρέλαιο στον αγωγό, κίνηση που αναβάθμισε την ενεργειακή σχέση της Τουρκίας με την Ρωσία»…

Η σύγκριση με την Ελλάδα

Η έκθεση του Προξενείου καταλήγει στο «ψητό», που δεν είναι άλλο από τον ανταγωνισμό των δύο χωρών για την ανάδειξή τους σε ενεργειακό κόμβο στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο:

«Η Τουρκία διαθέτει τη μεγαλύτερη ενεργειακή αγορά στην περιοχή όσον αφορά στις ποσότητες φ/α και LNG που εισάγει, καθώς προμηθεύεται φ/α από έξι πηγές (οι τέσσερις μέσω αγωγών και οι υπόλοιπες μέσω των σταθμών υγροποίησης LNG), ενώ από τα τέλη του 2018 θα προμηθεύεται φ/α μέσω και του TANAP.

Σήμερα, σύμφωνα με αναλυτές, θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικός παίκτης στη διαμετακόμιση πετρελαίου και φ/α. Από τα τουρκικά λιμάνια εξάγεται και πετρέλαιο από διαφορετικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράκ.

Η Τουρκία φαίνεται ότι βρίσκεται πολύ κοντά στο στόχο που έχει θέσει, για το 2023, να καταστεί δηλαδή περιφερειακός ενεργειακός κόμβος. Ωστόσο, οι ενεργειακές ανάγκες της χώρας αυξάνονται με ραγδαίο ρυθμό και θα πρέπει να καλυφθούν με εισαγωγές. Ως εκ τούτου, δεν αναμένεται να έχει πλεονάζον φ/α για εξαγωγή προς τρίτες χώρες.

Παράλληλα, η ενεργειακή αγορά ελέγχεται από την κρατική εταιρεία BOTAS, η οποία ενδεχομένως να μην επιθυμεί την ευελιξία, τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη αγορά που απαιτείται προκειμένου να λειτουργήσει ένας ενεργειακός κόμβος.

Επιπροσθέτως, θα πρέπει να συνεκτιμηθεί η πολιτική αστάθεια, αλλά και εν γένει η ασφάλεια στη χώρα. Τέλος, η τουρκική νομοθεσία για την Ενέργεια δεν έχει εναρμονισθεί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο προσκόμματα στην ομαλή λειτουργία ενός περιφερειακού ενεργειακού κόμβου».

Πάνω σε αυτά που κρίνει ως μειονεκτήματα για την Τουρκία, σημειώνει: «Η Ελλάδα, αντιθέτως, δεν έχει προς το παρόν αρκετά σημεία εισόδου φ/α και δεν διαθέτει αποθηκευτικούς χώρους, με εξαίρεση τον σταθμό υγροποίησης LNG που χρησιμοποιείται και ως αποθηκευτικός χώρος.

Ωστόσο οι ανάγκες της χώρας είναι πολύ μικρότερες (2,6 bcm το 2015), ενώ με την ολοκλήρωση του TAP και ενδεχομένως του πλωτού σταθμού LNG στην Αλεξανδρούπολη, ή/και του EastMed Pipeline, ή/και τη συνέχεια επί ελληνικού εδάφους του TurkStream, οι ποσότητες φ/α που θα περνούν από την χώρα θα είναι υπολογίσιμες.

Τέλος, η ελληνική νομοθεσία περί ενεργειακής αγοράς είναι πλήρως εναρμονισμένη με την αντίστοιχη της ΕΕ, καθώς η χώρα είναι πλήρες μέλος της ΕΕ. Συμπερασματικά, η χώρα μας θα μπορούσε να καταστεί ενεργειακός κόμβος στην περιοχή, προβαίνοντας εγκαίρως στις απαραίτητες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση, δεδομένης και της γεωγραφικής της θέσης».