Ενδιαφέρον Κίνας, Ρωσίας και άλλων «παικτών» για τα δίκτυα Ενέργειας στα Βαλκάνια

Αυξανόμενο είναι το ενδιαφέρον της Κίνας, της Ρωσίας και άλλων «παικτών» για τα δίκτυα της Ενέργειας και της Διαμετακόμισης στα Βαλκάνια. Αυτό φαίνεται από μια σειρά κινήσεις τους στην περιοχή, που στο πλαίσιο ανταγωνισμών για την πρωτοκαθεδρία στις αγορές, έχει προκαλέσει αντίδραση από ΝΑΤΟ και ΕΕ.

 Του Κώστα  Κέντζου

 Κατ’ αρχάς οι κινήσεις του Πεκίνου σχετίζονται με την προώθηση του στρατηγικού σχεδίου της Κίνας, «Μια ζώνη – Ενας Δρόμος Συνεργασίας και Ανάπτυξης», για τη σύνδεση Ασίας – Ευρώπης με οικονομικούς διαδρόμους μεταφοράς εμπορευμάτων, το οποίο περιλαμβάνει διμερείς διακρατικές συμφωνίες και δημιουργία υποδομών με κινεζική χρηματοδότηση.

Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε η «Πρωτοβουλία 16+1», στην οποία συμμετέχουν η Κίνα και 16 κράτη της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων.

Συγκεκριμένα, στην «Πρωτοβουλία» αυτή συμμετέχουν απ’ τα Βαλκάνια η Σερβία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Αλβανία, η ΠΓΔΜ, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία – Ερζεγοβίνη.

Τα Βαλκάνια είναι το γεωγραφικό κέντρο των χερσαίων διαδρομών του κινεζικού σχεδίου και περιλαμβάνει, ως βασική θαλάσσια πύλη του σχεδίου, το λιμάνι του Πειραιά.

Επομένως, αντικειμενικά, οι εμπορικές και μεταφορικές συμφωνίες της Κίνας με τα βαλκανικά κράτη έχουν ιδιαίτερη σημασία για τους στόχους της σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ήδη, σε μια σειρά επιμέρους συμφωνιών μεταξύ Σερβίας και Κίνας αναφέρεται η  αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου της Σερβίας και η δημιουργία σιδηροδρομικής γραμμής υψηλών ταχυτήτων που θα συνδέει το Βελιγράδι με τη Βουδαπέστη.

Πώς αντιδρά η Ευρωπαϊκή Ένωση

 Οι συμφωνίες αυτές αντιμετωπίζονται στην ΕΕ ως αύξηση της κινέζικης επιρροής στη Βαλκανική, γι αυτό στο πρόσφατο Ατυπο Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ, που συνεδρίασε στη Σόφια της Βουλγαρίας, η ενσωμάτωση των Δ. Βαλκανίων στην ΕΕ χαρακτηρίστηκε «κορυφαία προτεραιότητα».

Πάντως, οι ΥΠΕΞ διαφώνησαν καταρχήν σε ό,τι αφορά τους «ρυθμούς» με τους οποίους πρέπει να προχωρήσει η διεύρυνση της ΕΕ στα Δυτικά Βαλκάνια, αρχής γενομένης – όπως προγραμματίζεται – από την ένταξη Σερβίας και Μαυροβουνίου το 2025, με ορισμένους να υπερασπίζονται την ανάγκη για ακόμα πιο γρήγορη ενσωμάτωση.

Συγκεκριμένα, ο ΥΠΕΞ της Ουγγαρίας Πέτερ Σιγιάρτο εξέφρασε την «πολύ μεγάλη απογοήτευσή» του για το στόχο αυτό, λέγοντας πως θα πρέπει να γίνουν δεκτές ήδη από το 2022. «Πιστεύω ότι το 2025 είναι πολύ αργά και αξίζουν μια πολύ ταχύτερη οδό προς την ολοκλήρωση», είπε χαρακτηριστικά. Πολωνία, Ιταλία και Αυστρία είναι επίσης μεταξύ αυτών που τάσσονται υπέρ της επιτάχυνσης των προσπαθειών για τη διεύρυνση.

Πάντως, «γλαφυρή» ως προς το τι τροφοδοτεί τη «βιασύνη» και την κινητικότητα ήταν η αυστριακή ΥΠΕΞ Κάριν Κνάισλ, που διερωτήθηκε απευθυνόμενη στους δημοσιογράφους: «Ποιος θα βρεθεί πρώτος στο Βελιγράδι; Η Κίνα ή η ΕΕ; Αυτό πρέπει να δούμε, καθώς είναι ο άμεσος γείτονάς μας».

Αντίθετα, «όχι» στην επιτάχυνση των διαδικασιών φέρεται να είπε ο Γερμανός ΥΠΕΞ, επισημαίνοντας την ανάγκη να κλείσουν ανοιχτές εκκρεμότητες, ελλείμματα στο «κράτος δικαίου» ακόμα και στα νεότερα κράτη – μέλη της ΕΕ, από τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία μέχρι την Πολωνία και την Ουγγαρία, παραπέμποντας σε πολλά που έχουν να κάνουν ακόμα οι ενδιαφερόμενες χώρες.

Ο παράγοντας πΓΔΜ

 Η πιθανή μεταφορά κινεζικών εμπορευμάτων απ’ τον Πειραιά προς αυτό το δίκτυο της Κεντρικής Βαλκανικής, και απ’ εκεί προς Ευρώπη, θα διέρχεται απ’ την ΠΓΔΜ, η ηγεσία της οποίας βλέπει την όλη υπόθεση σαν ευκαιρία για γεωστρατηγική της αναβάθμιση, μέσω της ανάδειξής της σε κόμβο διαμετακόμισης.

‘Η όπως εύγλωττα την περιγράφει αναφορά της ελληνικής διπλωματικής αποστολής στα Σκόπια, που στάλθηκε πρόσφατα στα κεντρικά στην Αθήνα:

«Η οικονομική ανάπτυξη της πΓΔΜ, ως μικρής ηπειρωτικής χώρας, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ένα καλά ανεπτυγμένο δίκτυο μεταφορών. Οι σημαντικότεροι διάδρομοι μεταφορών στη πΓΔΜ είναι ο πανευρωπαϊκός διάδρομος Χ, ο οποίος εκτείνεται από βορρά προς νότο σε όλη τη χώρα (από τα σύνορα με τη Σερβία μέχρι τα σύνορα με την Ελλάδα) και τον πανευρωπαϊκό διάδρομο VIII, από το λιμένα του Δυρραχίου στην Αλβανία έως τα λιμάνια Μπουργκάς και Βάρνα στη Μαύρη Θάλασσα στη Βουλγαρία. Οι οδικές υποδομές αποτελούν σημαντική προτεραιότητα, καθώς το 85% των επιβατών και το 91% των εξαγόμενων ή διεθνώς μεταφερομένων εμπορευμάτων μεταφέρονται οδικώς.

»…Η οδική κυκλοφορία είναι ο βασικός τρόπος για υπεραστικό ταξίδι, ακολουθούμενο από το σιδηροδρομικό δίκτυο συνολικού μήκους 700 χιλιομέτρων και χρησιμοποιείται κυρίως για ταξίδια κατά μήκος του Διαδρόμου Χ.

»…Έχει σημειωθεί πρόοδος στην υλοποίηση έργων κατασκευής και έργων προετοιμασίας τεκμηρίωσης για την κατασκευή, σε σχέση με οδικά και σιδηροδρομικά τμήματα κατά μήκος του διαδρόμου VIII και X (Χd), ως μέρος της ενδεικτικής επέκτασης των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών (TEN-T) της ΝΑ Ευρώπης. Η πρόοδος των κατασκευαστικών έργων κατά μήκος του τμήματος Demir Kapija – Smokvica θα ολοκληρώσει τον διάδρομο Χ ως αυτοκινητόδρομο κατά το α’ εξάμηνο του 2018. Το οδικό δίκτυο του Διαδρόμου VIII είναι ολοκληρωμένο μόνο κατά το 36% και απαιτεί περαιτέρω αναβάθμιση. Το δυτικό τμήμα του διαδρόμου VIII επεκτείνεται επί του παρόντος σε επίπεδο αυτοκινητοδρόμου.

»…Επί του παρόντος, η οδική σύνδεση είναι η μόνη σύνδεση με τη Βουλγαρία και την Αλβανία. Αν και ο σιδηροδρομικός διάδρομος Χ είναι λειτουργικός, εκτελούνται δραστηριότητες αποκατάστασης. Η κυριαρχία των οδικών μεταφορών, ιδίως στις μεταφορές εμπορευμάτων, οδηγεί σε αύξηση των καθυστερήσεων στα σημεία διέλευσης των συνόρων και μείωση της ταχείας ροής των εμπορευμάτων, γεγονός που επιβάλλει την ανάληψη μέτρων που θα συμβάλλουν στη μείωση της ανισορροπίας στις μεταφορές αυξάνοντας το μερίδιο των σιδηροδρομικών μεταφορών».

Σύμφωνα, άλλωστε, με το Πρόγραμμα Οικονομικής Μεταρρύθμισης 2018 – 2020 που ανακοινώθηκε πρόσφατα, η κυβέρνηση των Σκοπίων θεωρεί σημαντική τη «διευκόλυνση» των διεθνών σιδηροδρομικών μεταφορών μέσω της μείωσης του χρόνου αναμονής στα σημεία διέλευσης των συνόρων με τη συντόμευση των διαδικασιών διέλευσης των συνόρων σύμφωνα με την αρχή της ενιαίας εξυπηρέτησης και τη συμβολή στην αύξηση της ανταγωνιστικότητας των σιδηροδρομικών μεταφορών.

Σε αυτό το πλαίσιο, η σκοπιανή κυβέρνηση ετοιμάζει προς έγκριση το α’ τρίμηνο φέτος τη λεγόμενη εθνική στρατηγική για τον τομέα των μεταφορών με ορίζοντα το 2030.

Η παρουσία της Ρωσίας

 Τέλος, η παρουσία της Ρωσίας στα Βαλκάνια έχει μεγάλο ιστορικό βάθος. Η Ρωσία διατηρεί σημαντικά οικονομικά και πολιτικά ερείσματα στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο, στην ΠΓΔΜ και στη Βουλγαρία.

Σε πρόσφατο πόρισμά της, η Βρετανική Βουλή των Λόρδων διαπιστώνει άνοδο της ρωσικής επιρροής και απροθυμία των πολιτών να ενταχθούν στις ευρωατλαντικές δομές, στα Δυτικά Βαλκάνια. Το πόρισμα επισημαίνει ότι, βασικό πρακτορείο ειδήσεων στη Σερβία και το Μαυροβούνιο παραμένει το ρωσικό «Sputnik»!

Η Σερβία έχει ήδη υπογράψει κοινή αμυντική συνθήκη με τη Ρωσία (που περιλαμβάνει και τον εκσυγχρονισμό της σερβικής αεράμυνας) και συζητά τη ρωσική πρόταση για ένταξή της στην Ευρασιατική Οικονομική Ενωση.

Τα Βαλκάνια έχουν επίσης διπλή σημασία για τον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας, αφενός ως προνομιακή αγορά για το ρωσικό φυσικό αέριο και αφετέρου ως βασικός χώρος διέλευσης για τα σχέδια μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ (αρχικά του South Stream και στη συνέχεια του Turkish Stream).

Ας μην ξεχνάμε ότι το 2016 η «Gazprom» προμήθευσε το 1/3 της συνολικής κατανάλωσης φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Η Ρωσία ελέγχει τον ενεργειακό όμιλο της Σερβίας NIS (51% μετοχών στην «Gazprom»), πετρελαϊκά διυλιστήρια στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη και έχει συμφωνήσει να προμηθεύει τον κόμβο διανομής φυσικού αερίου «Balkan» στη Βουλγαρία για τη Ν/Α Ευρώπη.

Στα παραπάνω αντιτίθεται έντονα ο αμερικανικός παράγοντας, αντιπαραβάλλοντας άλλα ανταγωνιστικά ενεργειακά σχέδια, υπερασπιζόμενος τη λεγόμενη  διαφοροποίηση των πηγών τροφοδοσίας με Ενέργεια, ώστε να μην εξαρτάται ενεργειακά η Ευρώπη από τη Μόσχα, και να μην είναι ευάλωτη πολιτικά στις πιέσεις της.

Τα αμερικάνικα ανταγωνιστικά σχέδια δεν περνάν ασχολίαστα από τους αρμόδιους Ρώσους παράγοντες. Χαρακτηριστικά, μιλώντας πρόσφατα στο σερβικό πρακτορείο ειδήσεων ΒΕΤΑ, ο Ρώσος ΥΠΕΞ Σ. Λαβρόφ, έλεγε, μπαίνοντας στο «ζουμί» των ανταγωνισμών, ερωτώμενος για την «αυξανόμενη επιρροή στα Βαλκάνια από άλλες παγκόσμιες δυνάμεις, όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία»:

«Δεν ανησυχούμε καθόλου για το γεγονός ότι οι χώρες που αναφέρατε (Κίνα, Τουρκία και άλλοι) ενδιαφέρονται για την ανάπτυξη συνεργασίας με τα Βαλκάνια. Σε αυτήν την εποχή της παγκοσμιοποίησης, δεν βλέπω κανένα εμπόδιο για μια αμοιβαία επωφελή συνεργασία».

Έφερε ως τέτοιο «παράδειγμα» ότι, «συνεργαζόμαστε με την Τουρκία για να αυξήσουμε τις ευκαιρίες για τα βαλκανικά κράτη να πάρουν ρωσικό φυσικό αέριο. Το έργο του “Turkish Stream” εξελίσσεται με πλήρη ταχύτητα. Είμαστε ανοιχτοί σε αυτό. Είμαστε πρόθυμοι να λάβουμε οποιαδήποτε απόφαση παίρνοντας υπόψη τα συμφέροντα των βαλκανικών κρατών και της ΕΕ. Η ατζέντα μας είναι απολύτως διαφανής, χωρίς συγκαλυμμένες προθέσεις.

»…Θέλω να πω ότι, σε αντίθεση με μια τέτοια ανοιχτή πορεία (…), μπορούμε να δούμε τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της ΕΕ, για παράδειγμα, να εισάγουν αντι-ρωσικά στοιχεία στη βαλκανική πολιτική τους (…) Η Ουάσιγκτον και μερικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στέλνουν τους απεσταλμένους τους στα Βαλκάνια γι’ αυτόν ακριβώς τον σκοπό. Λένε: “Μην είστε φίλοι με τη Ρωσία, αρνηθείτε να συνεργαστείτε μαζί τους σε κάθε τομέα”»…