Δαιδαλώδης η διαδρομή από πίθηκο σε άνθρωπο

Του Κώστα Κέντζου

Από απόσταση θα νόμιζε κανείς ότι πρόκειται για άνθρωπο. Αν και είχε ύψος μόνο ενός μέτρου, με μακριά χέρια και μικρό κεφάλι, ωστόσο περπατούσε – αν και κάπως αδέξια – σε όρθια στάση, όπως εμείς, μόνη αυτή ανάμεσα στα θηλαστικά της εποχής της.

Ήταν η Λούσι, ένας αυστραλοπίθηκος του Αφάρ, που έζησε πριν από 3,2 εκατομμύρια χρόνια και ένα από τα αρχαιότερα όντα που προηγήθηκαν στο εξελικτικό μονοπάτι, που οδήγησε στο είδος μας, τον άνθρωπο τον σοφό (homo sapiens).

Όταν ανακαλύφθηκε η Λούσι το 1974, τα χαρακτηριστικά όρθιας βάδισης ουσιαστικά τής εγγυήθηκαν μια θέση στο οικογενειακό δέντρο του ανθρώπινου γένους. Αν και οι επιστήμονες υποπτεύονταν ότι και άλλοι κλάδοι ανθρώπινων ειδών συνυπήρχαν πιο πρόσφατα μαζί με το δικό μας είδος (Νεάντερταλ κ.λπ.), η πρώιμη εξέλιξη του ανθρώπου φαινόταν απλή υπόθεση, με τη Λούσι και άλλα αρχαία δίποδα που ανακαλύφθηκαν, να σχηματίζουν μια γενεαλογική αλυσίδα.

Οι ανακαλύψεις φαινόταν να επιβεβαιώνουν την αντίληψη ότι η ανθρώπινη εξέλιξη ήταν γραμμική, μια «πορεία προς την πρόοδο», από κάποιον πίθηκο που έμοιαζε με χιμπατζή και βάδιζε με τις γροθιές του, μέχρι τον άνθρωπο που τρέχει στα δύο πόδια. Αυτό το θεωρητικό σχήμα κυριάρχησε στην παλαιοανθρωπολογία ολόκληρο τον 20ό αιώνα.

Ωστόσο, όσο οι ερευνητές ψάχνουν όλο και πιο μακριά στο παρελθόν, η καταγωγή μας αποδεικνύεται πολύ πιο πολύπλοκη απ’ ό,τι προδιαθέτει αυτή η απλουστευτική εικόνα.

Ανακαλύψεις, όπως αυτές που έγιναν π.χ. το 2013, βαθαίνουν καθοριστικά την επιστημονική γνώση για την εμφάνιση του ανθρώπου:

Η μία είναι ένας απίστευτα πλήρης σκελετός ηλικίας 4,4 εκατομμυρίων ετών (αρδιπίθηκος ράμιντους) και η άλλη μερικά οστάρια από πέλμα, ηλικίας 3,4 εκατομμυρίων ετών (είδος του Μπουρτέλ).

Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι προήλθαμε από ένα περίπλοκο γενεαλογικό δέντρο ανθρωποειδών και ότι το φαινομενικά ανθρώπινο σήμα κατατεθέν του όρθιου βαδίσματος, ίσως εμφανίστηκε εξελικτικά περισσότερες από μία φορές και με περισσότερους από έναν τρόπους, ακόμα και σε ζώα που δεν ήταν μεταξύ των άμεσων προγόνων μας.

Εξαιτίας αυτών των ευρημάτων, οι επιστήμονες τώρα επανεξετάζουν ποια χαρακτηριστικά σηματοδοτούν ένα είδος ως άμεσο πρόγονο του ανθρώπου, ποιος ήταν ο ρυθμός εξέλιξης του ανθρώπινου γένους κι αν θα μπορέσουμε ποτέ με βεβαιότητα να προσδιορίσουμε τον τελευταίο κοινό πρόγονο του ανθρώπου και του χιμπατζή.

Ο τελευταίος κοινός πρόγονος μάλλον δεν είναι κάποιο άτομο ενός είδους, αλλά ένας πληθυσμός, από τον οποίο προέκυψαν πρόγονοι κλάδων που εξέλιπαν και κλάδων που τελικά οδήγησαν ένας απ’ αυτούς στον άνθρωπο κι ένας άλλος στο χιμπατζή.

Τα απολιθώματα αποκαλύπτουν ακόμα ότι δεν είναι μόνο τα είδη της γενεαλογικής γραμμής του ανθρώπου που υπέστησαν εντυπωσιακές εξελικτικές προσαρμογές κατά τη διάρκεια των τελευταίων εκατομμυρίων ετών.

Η γενεαλογική γραμμή των χιμπατζήδων δείχνει, επίσης, μεγάλες αλλαγές την ίδια περίοδο, κατά τρόπο που τα ζώα να γίνονται πιο ικανά για τη ζωή πάνω στα δέντρα. Αυτή η ανακάλυψη ίσως οδηγήσει στην οριστική απόρριψη της αντίληψης ότι οι χιμπατζήδες αποτελούν πρότυπο για το πώς έμοιαζαν οι πίθηκοι πρόγονοι του ανθρώπου.

Ευρήματα όπως αυτά επιβεβαιώνουν και βαθαίνουν την επιστημονική γνώση, αποδείχνοντας ότι όχι μόνο ο άνθρωπος προήλθε από τον πίθηκο (και αυτός από προγενέστερα είδη ζωής) μέσα από μια πλούσια εξελικτική διαδικασία εκατομμυρίων ετών με πολλές διακλαδώσεις, αδιέξοδα και διαδρομές που συνεχίζονται, αλλά και ότι η εμφάνιση χαρακτηριστικών που θεωρούνταν αποκλειστικά ανθρώπινα, είναι αποτέλεσμα της βιολογικής εξέλιξης, που τα ευνοεί μέσω της φυσικής επιλογής, εφόσον επιτρέπουν καλύτερη προσαρμογή στις συνθήκες του περιβάλλοντος.