Η ωκεανογραφική έρευνα

του Κώστα Κέντζου

Καθώς γήινα σκάφη φτάνουν στις εσχατιές του ηλιακού συστήματος, τεράστιες εκτάσεις παραμένουν ανεξερεύνητες στον πλανήτη Γη.

Το πρόβλημα είναι ότι βρίσκονται στο απόλυτο σκοτάδι, κάτω από τεράστιους όγκους νερού και γι’ αυτό δεν είναι λιγότερο εχθρικές προς τον άνθρωπο από τις συνθήκες του διαστημικού κενού.

Πρόκειται για τις τάφρους στο βυθό ωκεανών, τις αβύσσους της ζώνης του Άδη, όπως τις ονομάζουν οι ωκεανολόγοι.

Οι τάφροι αυτές είναι σαν χαράδρες στον ήδη βαθύ βυθό, που το χαμηλότερο σημείο τους μπορεί να βρίσκεται 10.000 μέτρα και πλέον κάτω από την επιφάνεια, δηλαδή όσο είναι το ύψος του Έβερεστ και ένα αρκετά ψηλό βουνό επιπλέον.

Η βαθύτερη τέτοια χαράδρα βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό και είναι η τάφρος των Μαριανών με βάθος περίπου 11.000 μέτρα! Στον ίδιο ωκεανό, στα ανοιχτά της Νέας Ζηλανδίας βρίσκεται και η τάφρος Κερμαντέκ, κοντά στα ομώνυμα νησιά που σείονται τα τελευταία χρόνια από σεισμούς που φτάνουν τα 7,8 Ρίχτερ!

Οι τάφροι είναι οι περιοχές όπου οι ωκεάνιες τεκτονικές πλάκες βυθίζονται είτε η μία κάτω από την άλλη, είτε κάτω από τις ηπειρωτικές και είναι εξαιρετικά σεισμογενείς ζώνες και περιοχές δημιουργίας τσουνάμι.

Οι επιστήμονες με βαθυσκάφη βιντεοσκοπούν, φωτογραφίζουν και σε ορισμένες περιπτώσεις ανεβάζουν στην επιφάνεια πετρώματα, αλλά και ζώα που καταφέρνουν να ζουν στις συνθήκες σκότους, ψύχους και τεράστιας πίεσης των αβύσσων.

Τα ζώα αυτά τρέφονται με οργανική ύλη που καθιζάνει από την επιφάνεια ή μεταφέρεται και εναποτίθεται εκεί από τα θαλάσσια ρεύματα.

Πέρα από τη διερεύνηση της βιοποικιλότητας του βυθού κάτω από τα 10.000 μέτρα, οι επιστήμονες θέλουν να απαντήσουν στο ερώτημα πώς καταφέρνουν να επιζήσουν οι μικροοργανισμοί αλλά και βιολογικά είδη όπως τα αγγούρια της θάλασσας, ακόμα και είδη γαρίδων σε τέτοια βάθη.

Φυσικά, αυτά τα είδη ζωής δεν έχουν να αντιμετωπίσουν πρόβλημα κατάρρευσης και σύνθλιψης από την πίεση, επειδή δεν έχουν κοιλότητες αέρα στο εσωτερικό τους και η πίεση στα όργανά τους είναι ίδια με την εξωτερική, όσο τεράστια κι αν είναι αυτή.

Ωστόσο, παραμένει το ερώτημα πώς πραγματοποιούνται οι βιολογικές τους λειτουργίες, πώς αξιοποιούν την ενέργεια και τι μεταβολικούς ρυθμούς έχουν, αλλά και πώς εξελίχθηκαν σε βάθος χρόνου για να αντιμετωπίζουν τη συντριπτική πίεση που είναι 1.000 φορές μεγαλύτερη από εκείνη στην επιφάνεια της θάλασσας.

Σε ορισμένους από τους οργανισμούς τέτοιων βαθών ανακαλύφθηκαν χημικές ενώσεις που επιτρέπουν στις πρωτεΐνες να μην παραμορφώνονται λόγω της πίεσης.

Ουσίες σαν αυτές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή φαρμάκων, π.χ. για τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται ακόμη να μάθουν την ποσότητα οργανικών ουσιών που υπάρχει στις τάφρους, ένδειξη για το πιθανό μέγεθος των ζώων που μπορούν να ζήσουν εκεί, αλλά και την ποσότητα του διαθέσιμου οξυγόνου.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον υπάρχει και από τους γεωλόγους, σχετικά με τη διερεύνηση των τσουνάμι, αλλά και πλευρών της θεωρίας των τεκτονικών πλακών.

Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία, οι ωκεάνιες τάφροι είναι το λίκνο της ζωής, καθώς η τριβή μεταξύ των πλακών παράγει θερμότητα, αλλά και πρόδρομες της ζωής χημικές ουσίες, όπως το υδρογόνο και το μεθάνιο.

Είτε η ζωή ξεκίνησε από τις τάφρους, είτε κατάφερε να «βάλει πόδι» ακόμα και εκεί, οι – σε μεγάλο βαθμό άγνωστες – περιοχές αυτές παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Γι’ αυτό τα επόμενα χρόνια σύμφωνα με ανακοινώσεις που έχουν γίνει από διάφορα κράτη και φορείς πρόκειται να πολλαπλασιαστούν τα διαθέσιμα σκάφη για την εξερεύνηση στα 7.000 μέτρα και βαθύτερα.