Πόσο επιβαρύνει το περιβάλλον η παραγωγή κρασιού

Ευρωπαϊκή επιστημονική έρευνα που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του επιδοτούμενου από την ΕΕ προγράμματος “Eco-Prowine” απαντά σε σειρά ερωτημάτων όπως, πόσο επιβαρυντικές για το περιβάλλον είναι η αμπελοκαλλιέργεια και η παραγωγή κρασιού; Τι έχει μεγαλύτερη περιβαλλοντική επίπτωση, ο φελλός ή τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα; Μπορεί η μείωση του βάρους των γυάλινων φιαλών να “ρίξει” το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της οινοπαραγωγής και γιατί το μάρκετινγκ ίσως να είναι εμπόδιο προς αυτή την κατεύθυνση;

Στο πρόγραμμα μετέχουν δέκα φορείς από έξι χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, μέσω της ‘Ενωσης Οινοπαραγωγών “Οίνοι Βορείου Ελλάδος”.

Αναλυτικότερα, στην έρευνα συμμετείχαν -συμπληρώνοντας σχετικά ερωτηματολόγια- 89 ευρωπαϊκά οινοποιεία, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στις χώρες Ιταλία και Ισπανία (25% για κάθε χώρα), Πορτογαλία (14%), Αυστρία (13%), Ελλάδα (12%) και σε μικρότερα ποσοστά Βουλγαρία (5%), Γερμανία (3%), Γαλλία (2%) και Ελβετία (1%).

Σε παγκόσμια κλίμακα, ο αμπελοοινικός τομέας ευθύνεται για περίπου το 0,3% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από ανθρώπινες δραστηριότητες. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 2% της συμβολής του γεωργικού τομέα στις εκπομπές. Σε ό,τι αφορά το αποτύπωμα νερού, για κάθε λίτρο κρασιού χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί ποσότητα νερού βρύσης που εκτιμάται ότι κυμαίνεται μεταξύ μισού και 20 λίτρων!

Φελλός ή καύσιμα; Σε ό,τι αφορά το περιβάλλον, ο πρώτος είναι πιο επιβαρυντικός

Η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοπαραγωγή χρειάζονται ασφαλώς καύσιμα, ηλεκτρικό ρεύμα, φυτοφάρμακα και λιπάσματα. Ωστόσο, σε αντίθεση με ό,τι ενδεχομένως θα υπέθετε κάποιος, δεν είναι αυτά τα τέσσερα, που προκαλούν τη μγαλύτερη επίπτωση στο περιβάλλον.

Οι δύο συντελεστές με τη μεγαλύτερη επίπτωση είναι οι γυάλινες φιάλες και τα κουτιά από χαρτόνι στα οποία συσκευάζονται, ενώ ακόμη και ο φελλός έχει ισχυρότερη αρνητική επίδραση από (καθένα ξεχωριστά) τα καύσιμα, το ηλεκτρικό ρεύμα, τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα!

Συγκεκριμένα, για κάθε λίτρο κρασί, χρησιμοποιούνται κατά μέσο όρο περισσότερα από 650 γραμμάρια γυαλιού από τα οινοποιεία. Ακόμη και αν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του γυαλιού δεν είναι μεταξύ των πιο υψηλών, η μεγάλη ποσότητα αυτού που χρησιμοποιείται καθιστά τον συνολικό δείκτη που του αντιστοιχεί αρκετά υψηλό. Ομοίως, το βάρος των κουτιών συσκευασίας ανά λίτρο κρασιού είναι άνω των 50 γραμμαρίων στα πιλοτικά οινοποιεία και η μεγάλη επίδραση αυτού του υλικού στο νερό καθιστά τον τελικό δείκτη μεταξύ των υψηλότερων επιβαρυντικών από τη λειτουργία των οινοποιείων.

Το μάρκετινγκ δεν …αγαπά τις ελαφρύτερες φιάλες

Η μείωση του μέσου βάρους των γυάλινων φιαλών δείχνει να είναι ο πλέον κατάλληλος τρόπος για τη συρρίκνωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τεχνικά, φαίνεται σαν μια σχετικά απλή υπόθεση, καθώς είναι ήδη διαθέσιμες στην αγορά γυάλινες φιάλες μειωμένου βάρους (π.χ. φιάλες τύπου Μπορντό των 360 γραμμαρίων αντί των παραδοσιακών 410 γραμμαρίων).

Στην πραγματικότητα όμως, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι -κατά τους ερευνητές- το …μάρκετινγκ, καθώς σύμφωνα με μια ευρέως αποδεκτή άποψη, οι καταναλωτές τείνουν να συνδέουν την ποιότητα των οίνων – και κατά συνέπεια τη δυνητική αξία τους – με το βάρος των φιαλών.

Ωστόσο, πλέον έχει ξεκινήσει ζήτηση για ελαφρύτερα μπουκάλια.

Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο είναι η δομή της παραγωγής γυάλινων μπουκαλιών στην Ευρώπη, η οποία χαρακτηρίζεται από περιορισμένο αριθμό εμπόρων και μικρή διαθεσιμότητα των φιαλών σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, γεγονός που θα μπορούσε να αποθαρρύνει την αλλαγή του τύπου φιάλης από τους μικρούς παραγωγούς.

Τα κιβώτια των κρασιών και τα ένθετα τους έχουν επίσης σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Στην Ευρώπη, υπάρχουν οινοποιεία που χρησιμοποιούν χαρτοκιβώτια που αντιστοιχούν σε λιγότερο από 10 γραμμάρια χαρτόνι ανά μπουκάλι κρασί αλλά και οινοποιεία που συσκευάζουν το κρασί τους χρησιμοποιώντας περισσότερα από 120 γραμμάρια χαρτιού ανά φιάλη.

Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση η επιλογή του τύπου και του βάρους των κιβωτίων φαίνεται να εξαρτάται ουσιαστικά από το μάρκετινγκ, παρότι στα κύρια συστήματα διανομής (π.χ. σούπερ μάρκετ, HoReCa) ο τελικός καταναλωτής δεν βλέπει ποτέ το κιβώτιο των κρασιών, το οποίο σε σύντομο χρονικό διάστημα απλά καθίσταται …απόβλητο.

Κέρδος για το περιβάλλον ίσον κέρδος για τον παραγωγό

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα ακόμη εύρημα της έρευνας, σύμφωνα με το οποίο κέρδος για το περιβάλλον σημαίνει τελικά και κέρδος για την τσέπη του παραγωγού μέσω μείωσης του κόστους. Σύμφωνα με τους ερευνητές, “οι δράσεις που οδηγούν στις πιο σημαντικές βελτιώσεις στο επίπεδο της αειφορίας ενός οινοποιείου συμπίπτουν με την πιο αποτελεσματική μείωση του κόστους για τα αναλώσιμα παραγωγής”.

Πώς γίνεται αυτό; Με εξαίρεση τα δρύινα βαρέλια στα οποία γίνεται παλαίωση ενός σχετικά μικρού μέρους του παραγόμενου κρασιού, η πλειοψηφία των αναλώσιμων που αυξάνει το κόστος σχετίζεται με τα υλικά συσκευασίας.

Κατά μέσο όρο, στους οίνους χωρίς παλαίωση σε βαρέλια, οι γυάλινες φιάλες αντιπροσωπεύουν περίπου το 50% του κόστους παραγωγής ενώ τα πώματα, τα καψύλλια και τα χαρτοκιβώτια το 30%. Τα καύσιμα, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα αντιπροσωπεύουν όλα μαζί λιγότερο από το 15%, ενώ η ηλεκτρική ενέργεια γύρω στο 7%. Άρα η μείωση του γυαλιού και των χαρτοκιβωτίων από μόνη τη συνεπάγεται σημαντική πτώση κόστους!

Σκοπός του έργου “Eco-Prowine”, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του προγράμματος CIP- EcoInnovation, είναι η παροχή ενός πλαισίου (μέθοδοι και εργαλεία) που θα οδηγήσει σε μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του κλάδου στην ΕΕ, Μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος τα οινοποιεία θα μπορούν να αυτοαξιολογήσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της οινοπαραγωγικής τους διαδικασίας μέσω μιας φιλικής online εφαρμογής, συμπληρώνοντας κάποια απαραίτητα δεδομένα από τη λειτουργία του οινοποιείου.