Η σημαντικότητα της αυξημένης αρτηριακής πίεσης, εντοπίζεται στον παθοφυσιολογικό ρόλο που ασκεί στο τοίχωμα των αγγειών, το ενδοθήλιο. Η υπέρταση αποτελεί σημαντικό, αλλά δυστυχώς όχι το μοναδικό, παθογενετικό μηχανισμό της αρτηριοσκλήρυνσης που με τη σειρά της ευθύνεται για πολύ σοβαρές παθήσεις όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου και η στεφανιαία νόσος γενικότερα καθώς και αγγειακά επεισόδια, όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο που συνηθέστατα οδηγούν σε σοβαρή αναπηρία ή ακόμη και στο θάνατο.
Η αρτηριακή υπέρταση είναι αρκετά συχνή. Παρατηρείται στο 20-30% των ενηλίκων, δηλαδή σε ολόκληρο τον πολιτισμένο κόσμο, 600 εκατομμύρια άνθρωποι είναι υπερτασικοί. Το σημαντικότερο παρ΄όλαυτα είναι πως , 1 στους 4 δεν γνωρίζει ότι έχει αυξημένη την πίεσή του.
Αιτιολογία και διερεύνηση της υπέρτασης.
Η υπέρταση είναι η συχνότερη πάθηση του καρδιαγγειακού συστήματος που γίνεται ακόμη συχνότερη με την πρόοδο της ηλικίας. Είναι χαρακτηριστικό πως περισσότεροι από τους μισούς ανθρώπους άνω των 65 ετών έχουν υπέρταση.
Στις περισσότερες περιπτώσεις (>90%) δεν εντοπίζεται κάποιο σαφές παθολογικό αίτιο αν και κάποιοι παράγοντες όπως η αυξημένη κατανάλωση αλατιού, το οικογενειακό ιστορικό, η παχυσαρκία κ.α., θεωρείται ότι συμβάλλουν στην εμφάνιση της. Στην περίπτωση αυτή η υπέρταση χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής (πρωτοπαθής). Σε ένα μικρότερο ποσοστό, κυρίως σε μικρότερες ηλικιακές ομάδες, αποκαλύπτονται δευτεροπαθή παθολογικά αίτια όπως η στένωση νεφρικών αρτηριών, οι νεφροπάθειες, το φαιοχρωμοκύτωμα, η στένωση του ισθμού της αορτής, η υπέρταση της εγκυμοσύνης, κ.ά. Στην περίπτωση αυτή δε, η υπέρταση χαρακτηρίζεται δευτεροπαθής.
Η αποκάλυψη των αιτιών της υπέρτασης γίνεται από τον καρδιολόγο σας, με την κλινική εξέταση και τη χρήση διαγνωστικών εργαλείων όπως ο θυρεοειδικός, ο αιματολογικός και απεικονιστικός έλεγχος που περιλαμβάνει εξετάσεις όπως το triplex καρδιάς, την 24ωρη καταγραφή της αρτηριακής πίεσης (holter), και τα triplex των περιφερειακών αγγείων, τη δοκιμασία κοπώσεως κ.ά.
Ποιες είναι οι φυσιολογικές τιμές αρτηριακής πίεσης;
Τα όρια της βέλτιστης αρτηριακής πίεσης, για μετρήσεις στο σπίτι και για εξεταζόμενους χωρίς άλλους παράγοντες κινδύνου, π.χ. σακχαρώδη διαβήτη, είναι σύμφωνα με τους τελευταίους ορισμούς για μεν τη συστολική (μεγάλη) αρτηριακή πίεση μέχρι 130mmHg (mmHg =χιλιοστά στήλης υδραργύρου), για δε τη διαστολική μέχρι 85mmHg. Τιμές μεταξύ 130/85 και 140/90 mmHg καθορίζουν μια ειδική ομάδα ασθενών (ασθενείς με προϋπέρταση), που έχει βρεθεί να έχουν υψηλότερη πιθανότητα εμφάνισης υπέρτασης και καρδιαγγειακών συμβάντων στο μέλλον.
Ειδικά για τους διαβητικούς ασθενείς, τα ανώτερα φυσιολογικά όρια (130/80mmHg) είναι αυστηρότερα.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται σε περιπτώσεις που αποκαλύπτονται από τον καρδιολογικό έλεγχο και αφορούν στην ψευδή αύξηση της αρτηριακής πίεσης (π.χ. υπέρταση της «λευκής μπλούζας») ή και την ψευδώς φυσιολογική πίεση (συγκεκαλυμένη αρτηριακή υπέρταση), που είναι και η περισσότερο επικίνδυνη.
Διάγνωση – μέτρηση της αρτηριακής υπέρτασης
Η διάγνωση της υπέρτασης γίνεται αρχικά με επανειλημμένες μετρήσεις σε ήρεμη κατάσταση στο σπίτι, γιατί υπάρχει φυσιολογική μεταβλητότητα ανάλογα με την κατάσταση σωματικής και ψυχικής έντασης (για παράδειγμα ο φόβος που προκαλεί ο γιατρός και το νοσοκομειακό περιβάλλον μπορεί να προκαλέσουν άνοδο της πίεσης, την λεγόμενη ‘υπέρταση της λευκής μπλούζας’).
Διακύμανση τιμών υπάρχει φυσιολογικά κατά τη διάρκεια της ημέρας. Έτσι τη νύκτα παρατηρούνται συνήθως χαμηλότερες τιμές, ενώ τις πρώτες πρωϊνές ώρες υψηλότερες (λόγω κυρίως των υψηλοτέρων επιπέδων κορτιζόλης και αδρεναλίνης που εκκρίνονται κατά τη πρωινή έγερση). Σε μερικούς υπερτασικούς ασθενείς η αρτηριακή πίεση δεν υποχωρεί αρκετά την νύκτα.
Κάθε υγιής ενήλικας θα πρέπει να μετρά την πίεσή του τουλάχιστον μία φορά ανά δύο με τρία χρόνια. Αν βρεθεί αυξημένη, θα πρέπει να επισκεφθεί τον καρδιολόγο του για όλες τις περαιτέρω οδηγίες.
Ο υπερτασικός που μόλις αρχίζει να λαμβάνει αντιυπερτασικά φάρμακα, θα πρέπει τις πρώτες 3-4 εβδομάδες, να μετρά την πίεσή του τακτικά, δύο με τρείς φορές την ημέρα (πρωί, μεσημέρι, βράδυ πριν την λήψη των φαρμάκων), από τρείς μετρήσεις την κάθε φορά, εκτιμώντας κάθε φορά το μέσο όρο. Μετά το διάστημα αυτό, που η πίεσή του αναμένεται να έχει ρυθμισθεί, θα πρέπει να την παρακολουθεί μία ή δύο φορές την εβδομάδα, εκτός και αν παρουσιάσει κάποιο άλλο σύμπτωμα ή έχει διαφορετικές οδηγίες από τον καρδιολόγο του.
Το σφυγμομανόμετρο (πιεσόμετρο) είναι το μέσο με το οποίο θα θέσουμε τη διάγνωση καθώς δυστυχώς δεν εμφανίζονται συμπτώματα στη μεγάλη πλειοψηφία των ασθενών. Υπάρχουν πολλών ειδών πιεσόμετρα. Τα υδραργυρικά είναι τα πιο ακριβή στις μετρήσεις τους, αλλά είναι δυσκολότερα στη χρήση τους από το μη ειδικό γιατί απαιτούν εκπαίδευση, έχουν περιορισμένη πρακτικότητα και επιπλέον περιέχουν υδράργυρο που είναι τοξική ουσία και πρέπει να αποφεύγεται η άμεση επαφή.
Αντίθετα, τα ημιαυτόματα ή τα αυτόματα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα είναι εύκολα στην χρήση τους και για αυτό είναι ευρέως διαδεδομένα αφού έχουν ικανοποιητική ακρίβεια στις μετρήσεις τους. Ενδείκνυνται ιδιαίτερα αν υφίστανται προβλήματα ακοής ή οράσεως και δεν υπάρχει βοήθεια στη μέτρηση της πίεσης. Σημειώνεται πως οι συσκευές που μετρούν την πίεση από τον καρπό ή τα δάχτυλα δεν παρέχουν υψηλή ακρίβεια, όσο αυτές που μετρούν την πίεση από τον βραχίονα, και ως εκ τούτου συνιστάται η αποφυγή της χρήσης τους.
Αποδεκτά είναι, επίσης, και τα aneroid πιεσόμετρα, τα πιεσόμετρα σαν ρολόγια. Συνίσταται πάντως τόσο για τα σαν ρολόγια πιεσόμετρα όσο και για τα αυτόματα («ηλεκτρονικά») να συγκρίνονται ανά περιοδικά διαστήματα με τα υδραργυρικά. Ο καρδιολόγος είναι ο ιατρός που θα αναζητήσετε τη λίστα με τα εγκεκριμένα πιεσόμετρα.
Σήμερα διαθέτουμε και συστήματα μέτρησης της αρτηριακής πίεσης κατά τη διάρκεια όλου του 24ώρου (Holter) που βοηθούν στην ακριβέστερη διάγνωση.
Θεραπεία της υπέρτασης.
Ακρογωνιαίο λίθο στην αντιμετώπιση της υπέρτασης και ανεξάρτητα με το φαρμακευτικό σχήμα που θα προταθεί από τον καρδιολόγο, είναι η αλλαγή των υγειονοδιετιτικών συνθηκών διαβίωσης, με τη μείωση της πρόσληψης άλατος στη διατροφή και την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, η διόρθωση των επιβλαβών παραγόντων κινδύνου, όπως η διακοπή του καπνίσματος και η διόρθωση της χοληστερίνης, καθώς και η αλλαγή στις συνήθειες μας, όπως ο περιορισμός στη χρήση αλκοόλ και καφέ κ.ά.
Στις λίγες περιπτώσεις που εντοπιστεί η αιτία της υπέρτασης , η θεραπεία βασίζεται στην αντιμετώπιση της πρωτοπαθούς αιτίας (αιτιολογική θεραπεία).
Η φαρμακευτική θεραπεία είναι πρωταρχικής σημασίας για την επαναφορά της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικές τιμές. Αυτό που χρειάζεται να τονιστεί ιδιαίτερα είναι πως η υπέρταση αποτελεί χρόνιο νόσημα που απαιτεί την τακτική συνεργασία με τον καρδιολόγο, καθώς η απότομη διακοπή ή η πλημμελής λήψη της θεραπείας (φαινόμενο ιδιαίτερα συχνό), οδηγεί συνηθέστατα σε καταστροφικά αποτελέσματα και σαφώς μεγαλύτερη δυσκολία στην περαιτέρω αντιμετώπιση.
Πρέπει να τονιστεί πως η φαρμακευτική αγωγή δεν αντικαθιστά ένα υγιεινό τρόπο διατροφής και τακτικής σωματικής δραστηριότητας τουναντίων δρα συμπληρωματικά και συνεργικά στην αντιμετώπιση της υπέρτασης και των επιπλοκών της.
Γιατί είναι τόσο σημαντική η αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης;
Όπως ήδη αναφέρθηκε η αρτηριακή υπέρταση είναι ένα από τα αίτια της αρτηριοσκλήρυνσης των αρτηριών που αιματώνουν το σύνολο των οργάνων. Η χρόνια ή οξεία διαταραχή της άδρευσης μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή δυσλειτουργία ορισμένα περισσότερο ευαίσθητα στην αιμάτωση όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά, οι νεφροί και τα μάτια με αποτέλεσμα τα εγκεφαλικά επεισόδια, τα εμφράγματα, την νεφρική ανεπάρκεια αλλά και οφθαλμικές διαταραχές που μπορεί φθάσουν μέχρι και την τύφλωση.
Είναι χαρακτηριστικό, καθώς τα τελευταία δεδομένα αποκαλύπτουν, πως ο υπερτασικός που δεν λαμβάνει θεραπεία έχει κίνδυνο επτά φορές περισσότερο να πάθει αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, τρείς φορές περισσότερο να υποστεί έμφραγμα του μυοκαρδίου, έξι φορές περισσότερο να πάθει καρδιακή ανεπάρκεια και τρεις φορές περισσότερο να πάθει ανευρύσματα της αορτής και αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων.
Η υψηλή πίεση καθ’αυτή και ανεξάρτητα από τις φθορές στις αρτηρίες, αναγκάζει την καρδιά σε υπερβολικό έργο, λόγω των αυξημένων αντιστάσεων που πρέπει να υπερνικήσει στην προώθηση του αίματος, που ‘την καταπονεί’ και δυνητικά οδηγεί σε καρδιακή ανεπάρκεια.
Επίσης την αναγκάζει σε τέτοιες ανατομικές προσαρμογές (υπερτροφία – μεγαλοκαρδία) που με τη σειρά τους μπορεί να είναι υπεύθυνες για τν εμφάνιση επικίνδυνων αρρυθμιών.
Συνοψίζοντας η υπέρταση αποτελεί τον συχνότερο και περισσότερο ύπουλο εχθρό της καρδιαγγειακής υγείας στις σύγχρονες κοινωνίες. Η πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση και η ολιστική αντιμετώπισή της είναι θεμελιώδους σημασίας στην εποχή μας. Το σίγουρο είναι πως η σωστή ενημέρωση και ο τακτικός προληπτικός καρδιολογικός έλεγχος, μας βοηθά για περισσότερη και καλύτερη ζωή.
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΒΑΣ. ΠΑΣΧΑΛΗΣ
ΕΙΔΙΚΟΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΣ, MD
με Αριθμό Μητρώου 12691
