Η Ελληνική Κρίση στα Διεθνή Μέσα

Μέχρι τις εθνικές εκλογές της 4ης Οκτωβρίου του 2009, η Ελλάδα δεν ήταν συνηθισμένη να βρίσκεται στο επίκεντρο των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Εξαιρέσεις, βέβαια, υπήρχαν. Γεγονότα είτε θετικού είτε αρνητικού περιεχομένου, για παράδειγμα τα εγκαίνια του Μουσείου της Ακρόπολης ή τα βίαια επεισόδια του Δεκεμβρίου του 2008 κατά το πρόσφατο παρελθόν, προσέλκυαν την προσοχή ξένων δημοσιογράφων. Η διάρκεια της κάλυψης τους, όμως, δεν ξεπερνούσε τις δύο-τρεις μέρες, όπως, άλλωστε, συμβαίνει συνήθως με τα περισσότερα θέματα της ειδησεογραφίας. Ταυτόχρονα, το γενικότερο ενδιαφέρον παρέμενε σχετικά περιορισμένο και σίγουρα δεν ξέφευγε από το στενό πλαίσιο του εξωτερικού δελτίου ενημέρωσης. Θα μπορούσε κάποιος, να ισχυριστεί, δηλαδή, πως η ενασχόληση με την Ελλάδα ήταν περισσότερο «εργασία ρουτίνας» για τους δημοσιογράφους των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Αυτή η τάση, όμως, έμελλε να αντιστραφεί μετά τη νίκη του ΠΑΣΟΚ. Η έναρξη της διακυβέρνησης του υπό την πρωθυπουργία του Γιώργου Παπανδρέου δε σηματοδότησε μόνο την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στη χώρα μας μετά από 5,5 χρόνια αλλά και την έναρξη μιας άγνωστης περιπέτειας σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο που γινόταν ακόμα πιο αβέβαιη λόγω της συνεχιζόμενης παγκόσμιας κρίσης. Τα όσα επακολούθησαν ήταν πρωτοφανή για την κυβερνητική ελίτ και την κοινή γνώμη τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Μέσα σε λίγους μόνο μήνες θα έπρεπε να ληφθούν αποφάσεις και μέτρα που κατά τα παρελθόντα έτη βρίσκονταν εκτός ατζέντας αν όχι εκτός συζήτησης και σκέψης. Την ίδια στιγμή, οι εξελίξεις στην Ελλάδα θα αποκτούσαν καταλυτική σημασία για το μέλλον της ευρωζώνης με τους φόβους μετάστασης της εγχωρίας κρίσης να μην κοπάζουν και το αίσθημα της ανασφάλειας να εντείνεται. Μέσα στις πρωτόγνωρες αυτές συνθήκες, ολοένα και περισσότεροι ξένοι δημοσιογράφοι επιχείρησαν όχι μόνο να καλύψουν τα τεκταινόμενα στην χώρα μας αλλά και να δώσουν εξήγηση για τη συμπεριφορά των Ελλήνων πολιτικών και τη στάση της ελληνικής κοινωνίας, προχωρώντας σε διάφορες εκτιμήσεις – οικονομικές κυρίως – για το μέλλον.

Το βιβλίο του ερευνητή του ΕΛΙΑΜΕΠ Γιώργου Τζογόπουλου The Greek Crisis in the Media επιχειρεί να σκιαγραφήσει τον τρόπο με τον οποίο δεκαπέντε εφημερίδες από την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τις ΗΠΑ και την Ιταλία αξιολόγησαν την ελληνική κρίση από τις αρχές Οκτωβρίου 2009 ως τα τέλη Δεκεμβρίου 2012. Σκοπός είναι η παρουσίαση των σκέψεων τους τόσο για το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας όσο και για τις παθογένειες του κοινωνικοπολιτικού της συστήματος όπως η διαφθορά και η γραφειοκρατία. Στην ανάλυση χρησιμοποιούνται ποσοτικές και ποιοτικές μέθοδοι, στις οποίες περιλαμβάνονται η επεξεργασία κειμένων και η πραγματοποίηση προσωπικών συνεντεύξεων. Το βιβλίο απαντάει στο ερώτημα αν η κριτική που ασκήθηκε από τα διεθνή ΜΜΕ είναι δικαιολογημένη και να ερμηνεύει τον τρόπο λειτουργίας τους. Επίσης, ανιχνεύει τα κίνητρα που επηρεάζουν το έργο των ξένων ανταποκριτών και να εξετάζει πώς αυτοί αντιμετωπίζονται από την ελληνική κυβέρνηση.

Για για να αξιολογήσει κάποιος τον τρόπο με τον οποίο τα ξένα μέσα μαζικής ενημέρωσης κάλυψαν την ελληνική κρίση, χρειάζεται να λάβει υπόψη του δύο σημαντικές παραμέτρους. Η πρώτη σχετίζεται με τη διεθνή δημόσια συζήτηση η οποία έγινε και συνεχίζει να γίνεται για την Ελλάδα πέρα από τα στενά όρια της χώρας μας και η οποία είναι φυσιολογικό να αντανακλάται στα μίντια. Αυτό με άλλα λόγια σημαίνει πως τα διεθνή ΜΜΕ δε θα μπορούσαν να καλύψουν την ελληνική κρίση από ελληνοκεντρική οπτική γωνία, αγνοώντας τις επιπρόσθετες, «ενοχλητικές» φωνές που ακούστηκαν και ακούγονται σε παγκόσμιο επίπεδο. Έπειτα, όσον αφορά τη δεύτερη παράμετρο, αυτή σχετίζεται με την έκπληξη αν όχι «σοκ» των ξένων δημοσιογράφων ως τρίτων παρατηρητών όταν έρχονται αντιμέτωποι – είτε από κοντά είτε εξ’ αποστάσεως – με τα κακώς κείμενα της ελληνικής πολιτικής και κοινωνίας. Ένας τρίτος παρατηρητής, δηλαδή, δεν είναι σίγουρα συνηθισμένος να καλύπτει γεγονότα ή καταστάσεις που για την ελληνική κουλτούρα αποτελούν μέρος της καθημερινότητας, όπως είναι για παράδειγμα οι συνεχείς πορείες και διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, οι απεργίες και οι τόσο συχνές περιπτώσεις φοροδιαφυγής και ατιμωρησίας.

Η ενασχόληση των ξένων δημοσιογράφων με την Ελλάδα έχει μία πολύ απλή και λογική εξήγηση: την έντονη ανησυχία τους για πιθανή μετάσταση της ελληνικής κρίσης σε άλλες χώρες της ευρωζώνης και τον αντίκτυπό της για τη σταθερότητα του κοινού νομίσματος και του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Το ενδιαφέρον των διεθνών μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν πηγάζει από την ευαισθησία τους για το δράμα των Ελλήνων πολιτών αλλά απορρέει από τη φοβία τους πως το ελληνικό πρόβλημα δεν θα παρέμενε περιορισμένο εντός των συνόρων της χώρας αλλά θα επεκτεινόταν. Με άλλα λόγια, αν η Ελλάδα δεν ανήκε στο ευρωσύστημα, δεν θα είχε υψηλή θέση στην ατζέντα τους.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

– Με αφορμή την ελληνική κρίση χρέους, τα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης έθιξαν όχι μόνο τα οικονομικά προβλήματα της χώρας μας αλλά, προσπαθώντας να αναλύσουν τον ελληνικό τρόπο ζωής, σχολίασαν επιπρόσθετες παθογένειες του κοινωνικοπολιτικού συστήματος όπως η διαφθορά και η ατιμωρησία.

– Η Ελλάδα «έδωσε δικαιώματα» για αρνητική κριτική στο εξωτερικό, όμως, οι ξένοι δημοσιογράφοι κάποιες φορές οδηγήθηκαν σε υπεραπλουστεύσεις υπερβολές, κακεντρεχή σχόλια και παραγωγή στερεοτύπων, αγγίζοντας συλλήβδην την ελληνική κοινωνία. Αντιθέτως, – με ελάχιστες εξαιρέσεις – αγνόησαν επιτεύγματα όπως η πορεία της ελληνικής ναυτιλίας.

– Οι μόνες φάσεις που ο διεθνής Τύπος δεν είναι τόσο καυστικός απέναντι στην Ελλάδα είναι οι πρώτοι πέντε μήνες μετά την υπογραφή του Μνημονίου του Μαϊου του 2010 καθώς επίσης και η περίοδος μετά τη σχετική βελτίωση των ελληνογερμανικών σχέσεων σε πολιτικό επίπεδο το φθινόπωρο του 2012

– Στον γερμανικό, γαλλικό και ιταλικό Τύπο υπάρχει «κοινή ανησυχία« για το μέλλον της ευρωζώνης και του ευρώ. Οι γαλλικές και ιταλικές εφημερίδες, όμως, δείχνουν ότι έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Εθνικό ενδιαφέρον εντοπίζεται ως προς το ενδιαφέρον τους για το μέλλον των τραπεζών τους και τη συνεισφορά τους στο πακέτο διάσωσης της Ελλάδας.

– Η κάλυψη της ελληνικής κρίσης από το γερμανικό Τύπο πρέπει να διακρίνεται ανάλογα με το συγκεκριμένο μέσο που την περιγράφει ώστε να αποφεύγονται γενικεύσεις. Η κάλυψη αυτή ναι ήταν μεν εξαιρετικά αρνητική από την εφημερίδα BILD αλλά σε μεγάλο βαθμό ισορροπημένη από τη Süddeutsche Zeitung και τη Handelsblatt. Η Frankfurter Allgemeine Zeitung ήταν περισσότερο συγκρατημένη.

– Στον αγγλικό Τύπο υπάρχει διάχυτη ικανοποίηση που η χώρα δε μπήκε στο ευρώ ενώ στον αμερικανικό η ανησυχία σχετίζεται κυρίως με επενδύσεις όχι στην Ελλάδα αλλά σε άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου

– Συνήθως, η κάλυψη ενός θέματος διεθνούς ειδησεογραφίας απασχολεί μόνον τους ξένους ανταποκριτές ή τους δημοσιoγράφους που ασχολούνται με το εξωτερικό δελτίο. Στην περίπτωση της ελληνικής κρίσης, όμως, ο κανόνας αυτός παύει να ισχύει καθώς πολλοί δημοσιογράφοι ή αρθρογράφοι επιχειρούν να σχολιάσουν την ελληνική πραγματικότητα, χωρίς να έχουν άμεση επαφή με αυτή.

– Παρατηρείται χάσμα ως προς τον τρόπο που η ελληνική πολιτική ελίτ αξιολογεί το έργο των ξένων δημοσιογράφων και τον τρόπο που οι δημοσιογράφοι αυτοί αντιλαμβάνονται τη λειτουργία της ελληνικής κυβέρνησης και του υπουργείου οικονομικών. Η ελληνική επικοινωνιακή πολιτική στερείται όπως φαίνεται του απαραίτητου συντονισμού και οργάνωσης και βασίζεται σε μεμονωμένες προσπάθειες, αν και σήμερα η κατάσταση έχει βελτιωθεί λόγω της τριετούς εμπειρίας.

Κριτικές

Καλυψώ Νικολαϊδη, πανεπιστήμιο Οξφόρδης: ‘Το βιβλίο είναι must για όποιον ενδιαφέρεται για τη μοίρα της ΕΕ και τον αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης στη συλλογική ταυτότητα των πολιτών’

Ming Gong, δημοσιογράφος CCTV, Κίνα: ‘O ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ Γ. Τζογόπουλος δίνει μια αυθεντική εικόνα της κρίσης στην Ελλάδα και αναλύει σωστά και αποτελεσματικά το ρόλο των δημοσιογράφων’

Έλενα Παναγιωτίδη, Neue Zuercher Zeitung, Ελβετία: ‘Το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί γιατί δίνει μια πειστική εξήγηση για τους λόγους που οι ξένοι δημοσιγογράφοι εστίασαν τόσο πολύ στην Ελλάδα’

Hansjörg Brey, Southeast Europe Association (Μόναχο, Γερμανία). ‘Πρόκειται για την πρώτη συστηματική προσπάθεια ανάλυσης του χάσματος που έχει δημιουργηθεί μεταξύ της Ελλάδος και του έξω κόσμου’