Η NASA διοργανώνει συνέντευξη τύπου αύριο Τετάρτη (22 Φεβρουαρίου) στις 8:00 μ.μ. ώρα Ελλάδος (1:00 μ.μ. ώρα Νέας Υόρκης) για να ανακοινώσει μια σημαντική ανακάλυψη που εντοπίστηκε πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Στη συνέντευξη αυτή θα συμμετάσχουν αστρονόμοι και πλανητικοί επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο.
Γράφει ο Διονύσης Σιμόπουλος, Επίτιμος Διευθυντής Ευγενιδείου Πλανηταρίου
Αν και δεν υπάρχουν επίσημες λεπτομέρειες σχετικές με το αντικείμενο της ανακάλυψης εικάζεται ότι πρόκειται για κάποια σπουδαία ανακάλυψη που σχετίζεται με κάποιον ή κάποιους εξωπλανήτες.
Ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης που περιφέρονταν γύρω από ένα άστρο της κύριας ακολουθίας ανακαλύφτηκε το 1995 από έναν Ελβετό αστρονόμο. Επρόκειτο για το άστρο 51 στον αστερισμό του Πήγασου, ένα άστρο που μοιάζει πάρα πολύ με τον Ήλιο και είναι σχετικά στη γειτονιά μας αφού η απόστασή του από εμάς δεν υπερβαίνει τα 50 έτη φωτός. Μέσα στον επόμενο χρόνο της πρώτης εκείνης ανακάλυψης, οι έρευνες εντόπισαν δέκα ακόμη πλανήτες. Έκτοτε κάθε μήνας που περνάει προσθέτει όλο και πιο πολλούς νέους εξωηλιακούς πλανήτες που ξεπερνούν σήμερα τους 3.577 σε 2.687 πλανητικά συστήματα και 602 εξακριβωμένα πολλαπλά πλανητικά συστήματα.
Τα τελευταία, μάλιστα, χρόνια οι τεχνικές ανακάλυψης νέων εξωηλιακών πλανητών έχουν προχωρήσει πάρα πολύ με αποτέλεσμα να μπορούμε πλέον να εντοπίσουμε πλανήτες με μέγεθος παρόμοιο με το μέγεθος της Γης. Παρ’ όλο που οι μέχρι τώρα εντοπισμένοι πλανήτες είναι αδύνατον να διαθέτουν τις συνθήκες εκείνες που θα τους επέτρεπαν την δημιουργία ζωής πάνω τους, εντούτοις οι διάφοροι ειδικοί ερευνητές ελπίζουν ότι σύντομα θα κατορθώσουν να εντοπίσουν και αρκετούς νέους πλανήτες στη λεγόμενη “κατοικήσιμη ζώνη” διαφόρων άστρων όπου η επικρατούσα θερμοκρασία θα μπορούσε να επιτρέψει την ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή και άρα την δημιουργία και ανάπτυξη ζωής.
Νέος πλανήτης
Πριν από μερικούς μήνες μάλιστα ανακοινώθηκε η ανακάλυψη ενός πλανήτη στον Εγγύτατο του Κενταύρου, γύρω από το πλησιέστερο, δηλαδή, άστρο μετά τον Ήλιο. Ο πλανήτης αυτός βρίσκεται σε απόσταση 4,2 ετών φωτός από τη Γη, έχει το ίδιο περίπου μέγεθος με τη Γη και βρίσκεται στην επονομαζόμενη κατοικήσιμη ζώνη του άστρου αυτού. Ο Εγγύτατος του Κενταύρου είναι ένας κόκκινος νάνος και φαίνεται να περιφέρεται γύρω από ένα διπλό αστρικό σύστημα (άλφα Κενταύρου Α και Β) μια φορά κάθε 500.000 χρόνια. Η ηλικία του πρέπει να είναι λίγο μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου αλλά η διάρκεια της ζωής του υπολογίζεται ότι θα φτάσει συνολικά τα τέσσερα τρισεκατομμύρια χρόνια!
Ο νέος αυτός πλανήτης υπολογίζεται ότι έχει μάζα 1,3 φορές την μάζα της Γης μας οπότε μάλλον θα έχει και κάποιου είδους ατμόσφαιρα, ενώ η διάρκεια μιας πλήρους τροχιάς του (η διάρκεια του έτους του) είναι 11,2 ημέρες. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε ακόμη εάν ο πλανήτης αυτός φιλοξενεί ζωή ή όχι, αλλά στα επόμενα χρόνια οι έρευνες που θα γίνουν ίσως μας πληροφορήσουν και γι’ αυτό. Παρ’ όλα αυτά προσωπικά θεωρώ ότι οι πιθανότητες να βρούμε ζωή είναι μάλλον ελάχιστες γιατί λόγω της μικρής του απόστασης από το μητρικό του άστρο θα πρέπει να είναι βαρυτικά “κλειδωμένος” όπως η Σελήνη με τη Γη. Αυτό σημαίνει ότι η μία του πλευρά είναι συνεχώς στραμμένη προς το άστρο ενώ η άλλη βρίσκεται συνεχώς στο σκοτάδι. Επί πλέον οι επαναλαμβανόμενες εκλάμψεις του άστρου που έχουν παρατηρηθεί δεν επιτρέπουν μεγάλη αισιοδοξία για την ύπαρξη ζωής, αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τίποτα προς το παρόν.
Τέτοιου είδους παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι διαδικασίες γέννησης ενός πλανητικού συστήματος δεν είναι διαφορετικές από τις διαδικασίες που γέννησαν το δικό μας Ηλιακό Σύστημα. Θα ήταν άλλωστε ιδιαίτερα ανθρωποκεντρικό αν πιστεύαμε ότι ο Ήλιος μας είναι το μοναδικό άστρο στο Σύμπαν που κατόρθωσε να δημιουργήσει πλανήτες αφού όλα δείχνουν ότι η δημιουργία πλανητικών συστημάτων είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο που συμβαίνει στα αρχικά στάδια της γέννησης των περισσότερων άστρων.
Σήμερα δηλαδή οι αστρονόμοι πιστεύουν αυτό που προκύπτει από την αστροφυσική λογική, αφού οι σύγχρονες έρευνες μας έχουν αποκαλύψει ότι ζούμε σ’ έναν μικροσκοπικό πλανήτη, που περιτριγυρίζει ένα απειροελάχιστο και ασήμαντα μικρό άστρο, στα 100 δισεκατομμύρια άλλα άστρα που αποτελούν τον Γαλαξία μας. Αλλά και ο Γαλαξίας μας με την σειρά του δεν είναι παρά ένας μόνο από τα 100 δισεκατομμύρια άλλους γαλαξίες που υπάρχουν στο Σύμπαν. Γι’ αυτό άλλωστε τα τελευταία κυρίως χρόνια η ιδέα ότι ο άνθρωπος δεν είναι το μοναδικό λογικό ον στο Σύμπαν έχει γίνει ένα σχεδόν καθημερινό θέμα συζητήσεων και αντιδικιών.
Οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας περιγράφουν συχνά διάφορες μορφές ζωής που βασίζονται σε χημικά πρότυπα που δεν μπορούν να εξελιχτούν πάνω στη Γή, όπως για παράδειγμα η ζωή που βασίζεται στο πυρίτιο ή στο μόριο του υδροξυλίου της αμμωνίας, αντί για τον άνθρακα. Οι μορφές όμως αυτές, είναι προς το παρόν τουλάχιστον φανταστικές και δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι μπορεί να είναι δυνατές. Επειδή δεν γνωρίζουμε καν τι μορφή θα είχε ένα τέτοιο είδος ζωής, αν υπάρχει, είμαστε υποχρεωμένοι να αναζητήσουμε τα είδη ζωής που καταλαβαίνουμε. Τα είδη της ζωής δηλαδή που βασίζονται στον άνθρακα.
Η συνταγή της ζωής
Η συνταγή της ζωής πάνω στη Γη είναι πολύ απλή: άνθρακας, οξυγόνο, άζωτο, και υδρογόνο, με λίγο φώσφορο, σίδηρο, κάλιο και νάτριο για ποικιλία. Η πολυπλοκότητά της όμως βασίζεται στον άπειρο σχεδόν αριθμό των συνδιασμών που σχηματίζουν μεταξύ τους τα απλά αυτά στοιχεία, ακριβώς όπως τα 24 γράμματα της αλφαβήτου σχηματίζουν την ατέλειωτη λειτανία των κειμένων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Το τι συμβαίνει είναι ότι, λόγω της δομής που έχουν, τα άτομα των χημικών στοιχείων μπορούν να συνδιαστούν μεταξύ τους σχετικά εύκολα. Ενώ το άτομο του άνθρακα έχει αποδειχτεί το πιό επιδέξιο απ’ όλα, γιατί μπορεί να συνδιαστεί όχι μόνο με άτομα διαφόρων άλλων χημικών στοιχείων, αλλά και με άλλα άτομα άνθρακα σε μιά ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία συνδιασμών. Γι’ αυτόν άλλωστε το λόγο και η ζωή που γνωρίζουμε πανω στη Γη βασίζεται στον άνθρακα.
Οι ενδείξεις που έχουμε σήμερα μας λένε επίσης πως η ζωή πάνω στη Γή βασίζεται στα χημικά συστατικά οργανικών μορίων που έχουμε ήδη δημιουργήσει στα εργαστηριακά μας πειράματα. Τα πειράματα αυτά αναπαριστούν την χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας της αρχέγονης Γής και τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε και είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία μορίων, όπως είναι τα αμινοξέα και οι οργανικές βάσεις, που αποτελούν τα θεμελιώδη συστατικά της ζωής. Με την βοήθεια αυτών των οξέων και των βάσεων, δημιουργούνται οι πρωτεΐνες, και τα μόρια RNA και DNA, τα ελικοειδή δηλαδή μόρια που μεταφέρουν όλες τις γενετικές πληροφορίες οι οποίες είναι απαραίτητες για την βιολογική αναπαραγωγή.
Οι έρευνες που έχουν γίνει μέχρι τώρα έχουν αποδείξει ότι το δικό μας είδος ζωής, (ή ζωή όπως την ξέρουμε) φαίνεται να εξελίσσεται πάνω σε πλανήτες που παρουσιάζουν μια σταθερή κατάσταση θερμοκρασίας. Ένας τέτοιος πλανήτης θα πρέπει να βρίσκεται σε σταθερή απόσταση από τον ήλιο του, έτσι ώστε να διαθέτει νερό που να μην είναι ούτε παγωμένο, ούτε να εξατμίζεται εύκολα. Γιατί το νερό φαίνεται ότι είναι απαραίτητο στη διαδικασία της ένωσης των χημικών στοιχείων που θα οδηγήσουν στη δημιουργία της ζωής. Ο πλανήτης επίσης που θα την φιλοξενεί θα πρέπει να έχει και το κατάλληλο μέγεθος, έτσι ώστε η ατμόσφαιρα που θα συγκρατεί η βαρύτητα του να μην είναι ούτε πολύ μεγάλη, όπως του Δία, ούτε πολύ μικρή όπως του Άρη.
Κατά καιρούς διάφοροι επιστήμονες, ξεκινώντας από τα 100 δισεκατομμύρια άστρα του Γαλαξία μας και υπολογίζοντας πάντα με τα χαμηλότερα ποσοστά, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι στο Γαλαξία μας πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 50 δισεκατομμύρια πλανήτες. Συνεχίζοντας με το ίδιο σκεπτικό και χρησιμοποιώντας πάντα τα πιό απαισιόδοξα δεδομένα έτσι ώστε να εξαιρούνται ορισμένα είδη πλανητών, οι υπολογισμοί αυτοί καταλήγουν στο ότι μέσα στο Γαλαξία μας και μόνο πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο κόσμοι παρόμοιοι με τη Γή μας. Ο Γαλαξίας μας όμως δεν είναι παρά ένας από τις μυριάδες των γαλαξιών που αντικρίζουμε με τα τηλεσκόπιά μας. Ακόμη και με τις πιο φτωχές προβλέψεις μας, το Σύμπαν πρέπει να περιλαμβάνει 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες. Σύμφωνα λοιπόν με τις συντηρητικές αυτές προβλέψεις στο Σύμπαν πρέπει να υπάρχουν εκατό χιλιάδες τρισεκατομμύρια δίδυμοι πλανήτες της Γης.
Τα άστρα είναι εκεί έξω. Όπως και τα χημικά συστατικά της ζωής είναι κι αυτά εκεί έξω, παντού, διασκορπισμένα στο Σύμπαν. Τα σύννεφα διαστρικής σκόνης και αερίων, εκεί όπου γεννιόνται άστρα και πλανήτες, περιέχουν 30 διαφορετικά είδη οργανικών μορίων, μορίων που νομίζαμε ότι μπορούν να δημιουργηθούν στο προστατευτικό μόνο περιβάλλον μερικών ειδικών πλανητών. Τα πρώτα “χημικά βήματα” προς τη ζωή γίνονται παντού, ακόμη και στα βάθη του διαστρικού κενού. Υπάρχει επίσης και ο απαιτούμενος χρόνος. Χρόνος για ανακάτεμα, ανάπτυξη, αλλαγή. Χρόνος που μετριέται σε δισεκατομμύρια χρόνια. Μ’ αυτό λοιπόν το σκεπτικό το Σύμπαν πρέπει να περιλαμβάνει τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων πλανήτες. Μερικοί μάλιστα απ’ αυτούς θα πρέπει να έχουν όχι μόνο την κατάλληλη απόσταση από το γονικό τους άστρο, αλλά και το σωστό μέγεθος και την απαραίτητη σύνθεση για την δημιουργία και την συντήρηση ζωής.
Η άποψη που αποδέχονται σήμερα οι περισσότεροι βιολόγοι είναι ότι όταν σε κάποιο κατάλληλο περιβάλλον δημιουργηθεί τυχαία ο πρώτος μονοκύτταρος μικροοργανισμός, θα αρχίσει να ακολουθεί την αλυσίδα της εξέλιξης που δεν τελειώνει πουθενά. Ακόμα και ο σημερινός άνθρωπος δεν είναι παρά ένας μόνο κρίκος μιας τέτοιας αλυσίδας, και όχι το τελικό προϊόν. Και αν εδώ πάνω στη Γη υπάρχει άφθονη ζωή, τότε ποιες είναι οι πιθανότητες ζωής, νοήμονος ζωής, και κάπου αλλού στο Σύμπαν; Οποιοσδήποτε υπολογισμός είναι, προς το παρόν τουλάχιστον, παρακινδυνευμένος, γιατί εξαρτάται από ένα μεγάλο αριθμό παραγόντων καθένας από τους οποίους είναι αβέβαιος.
Μέχρι τώρα, φυσικά, κανένας από τους εξωηλιακούς αυτούς πλανήτες δεν έχει φωτογραφηθεί αφού οι περισσότεροι από αυτούς είναι ένα δισεκατομμύριο φορές αμυδρότεροι από τα άστρα γύρω από τα οποία βρίσκονται. Παρόλα αυτά ειδικοί ζωγράφοι αστρονομικών θεμάτων, σε συνεργασία με τους επιστήμονες που έχουν ανακαλύψει τέτοιους πλανήτες, έχουν την δυνατότητα να αποδώσουν καλλιτεχνικά τις ανακαλύψεις αυτές ώστε να γίνουν κατανοητές καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη περιγραφή. Αν και οι απεικονίσεις αυτές δεν μπορούν να θεωρηθούν τελείως επακριβείς επιστημονικά, είναι εντούτοις ότι καλύτερο υπάρχει στη διάθεσή μας για να γίνουν κατανοητά τα αποτελέσματα των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων από το ευρύ κοινό.
με Αριθμό Μητρώου 12691
