Το Μάρτιο του 2001, το Αεροδρόμιο Ελληνικού ή απλά Ελληνικό (επισήμως Κρατικός Αερολιμένας Αθηνών) μετά από απρόσκοπτη λειτουργία για πάνω από 60 χρόνια, έκλεισε και αντικαταστάθηκε από το Διεθνές Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Δύο χρόνια αργότερα, το 2003, πέφτει για πρώτη φορά στο τραπέζι η ιδέα για τη μετατροπή της έκτασης του Ελληνικού σε «Μητροπολιτικό Πάρκο». Το αρχικό σχέδιο μιλούσε για ανοικοδόμηση 1.000 στρεμμάτων, κατασκευή 4.000 κατοικιών, καταστημάτων, ξενοδοχείων κλπ., η εμπορική εκμετάλλευση των οποίων θα επέτρεπε τη χρηματοδότηση του πάρκου στον υπόλοιπο χώρο.
Από τότε μέχρι το INSPIRE Athens, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Όσοι έχουμε παρακολουθήσει την υπόθεση από την αρχή έχουμε πολλά να πούμε και άλλα τόσα να θυμηθούμε. Άλλωστε η μετατροπή του πρώην διεθνούς αερολιμένα στο Ελληνικό θυμίζει παλίμψηστο: ένα σχέδιο που επικαλύφθηκε από ένα άλλο σε μεταγενέστερη εποχή για να χρησιμοποιηθεί ξανά ως βάση για τη δημιουργία ενός νεότερου έργου.
Αφήνοντας παράμερα τις διάφορες χρήσεις που είχε ο χώρος όλο αυτό το διάστημα (ολυμπιακά γήπεδα, αμαξοστάσιο, εκθέσεις, άτυπη φιλοξενία προσφύγων και μεταναστών), το ecozen θα επιχειρήσει μια σύντομη αναδρομή στα ορόσημα, τον προγραμματισμό, τις ενστάσεις αλλά και τις αρχιτεκτονικές προτάσεις που οδήγησαν στις σημερινές αμφιλεγόμενες «Καρυάτιδες» του Paul Steelman, με την ευχή να σταματήσει κάποια στιγμή αυτό το “οικόπεδο-φιλέτο”, όπως αποκαλείται, να αποτελεί μήλον της έριδος και το όποιο κομμάτι του να αποδοθεί τελικά και στους κατοίκους του λεκανοπεδίου.
Ο Γιώργος Σουφλιάς
Πρώτο ορόσημο ήταν η κατάθεση από το ΥΠΕΧΩΔΕ προς δημόσια διαβούλευση της συνοπτικής παρουσίασης της μελέτης για τη δημιουργία του «Μητροπολιτικού Πάρκου Ελληνικού», το Νοέμβριο του 2007. Εκ πρώτης όψεως επρόκειτο για ένα φιλόδοξο και μεγαλεπήβολο σχέδιο με πολλά σχεδιαγράμματα, αλλά και μπερδεμένους αριθμούς και πολύπλοκες προσθαφαιρέσεις: «Το καινούργιο πάρκο στο Ελληνικό θα είναι 4.000 στρέμματα και θα δημιουργηθεί σε έκταση 5.300 στρεμμάτων… εξαιρουμένων των 1.000 στρεμμάτων που θα αξιοποιηθούν για ήπια πολεοδομική ανάπτυξη… Από τα 1.000 στρέμματα, το 35%, δηλαδή τα 350 στρέμματα, θα είναι κοινόχρηστοι χώροι και από τα 650 στρέμματα που μένουν για δόμηση θα καλυφθεί το 40%. Δηλαδή από τα 1.000 στρέμματα τα 740 στρέμματα θα είναι ελεύθεροι χώροι. Το λέω αυτό και για να τονίσω τη μεμψιμοιρία και την υπερβολή των αντιδρώντων»… (από τη συνέντευξη Τύπου του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιά το καλοκαίρι – πριν δοθεί το κείμενο για «δημόσια διαβούλευση» δηλαδή). Τρεις μήνες μετά, νέος χρόνος, τελευταίες ημέρες της «δημόσιας διαβούλευσης», τα πράγματα διαμορφώθηκαν κάπως διαφορετικά: η «μεμψιμοιρία και η υπερβολή» εντάθηκαν, κυρίως από πλευράς των εκπροσώπων των όμορων δήμων.
Η «Κοινή Δράση»
Έτσι οδηγηθήκαμε στο δεύτερο ορόσημο, στο τριήμερο forum του φορέα «Κοινή Δράση» με τίτλο «3 μέρες για μια ζωή» που πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 2008 -λίγες ημέρες πριν εκπνεύσει η δημόσια διαβούλευση του ΥΠΕΧΩΔΕ- στον χώρο του πρώην αεροδρομίου, με τη συμμετοχή εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης, επιστημονικών φορέων και πολιτών. Εκεί βρέθηκε και ο τότε Επίτροπος της Ε.Ε. για θέματα Περιβάλλοντος Σταύρος Δήμας, ο οποίος είχε υποστηρίξει δημοσίως ότι «δεν πρέπει να βλέπουμε τους ελεύθερους χώρους σαν οικόπεδα αλλά σαν πάρκα, αφού μετά τις φωτιές είναι συνθήκη για να μπορέσουμε να ζήσουμε σε αυτή την περιοχή της Αττικής». Με άλλα λόγια, συντασσόταν με την «Κοινή Δράση» και πρότεινε να γίνει το Ελληνικό πάρκο υψηλού πρασίνου, με ήπιες αθλητικές και πολιτιστικές χρήσεις, χωρίς πολεοδόμηση για κατοικίες και καταστήματα.
Οι συμμετέχοντες μίλησαν για «βάναυσα περιβαλλοντικά, μη βιώσιμα “αναπτυξιακά” κυβερνητικά σχέδια» που αποσκοπούν στην «κερδοσκοπική υπερδόμηση της χώρας» (τη στιγμή μάλιστα που η Αθήνα διαθέτει το μικρότερο ποσοστό πρασίνου ανά κάτοικο από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες) και προέβλεψαν τη δημιουργία μιας νέας πόλης με θέα στο Σαρωνικό και κάποιες «διαδρομές πρασίνου».
Ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Νίκος Μπελαβίλας από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος του ΕΜΠ (φωτό), μάλιστα, είχε επισημάνει ότι με βάση τις προδιαγραφές υπήρχε δυνατότητα μέσα στο χώρο να χτιστούν μέχρι και 10 τεράστια εμπορικά κέντρα τύπου The Mall και μία πόλη 25 χιλιάδων κατοίκων περίπου, με δρόμους και χώρους στάθμευσης για 15-21 χιλιάδες αυτοκίνητα. Ειδικότερα, μέσα από εκτενείς υπολογισμούς, κατέληγε ότι το «πάρκο» θα καλυπτόταν από 1.716 στρέμματα τσιμέντου με αποτέλεσμα να απόμεναν 3.584 στρέμματα, από τα οποία, σύμφωνα πάντα με το σχέδιο του ΥΠΕΧΩΔΕ, στα 2.650 στρ. θα φυτεύονταν 40 έως 60 χιλιάδες δέντρα – ενώ αναλογικά αυτά θα έπρεπε να ξεπερνούν τα 500-750 χιλιάδες.
Ο Στέφανος Μάνος
Τρίτο ορόσημο θεωρώ την πρόταση του Στέφανου Μάνου. Ο πρώην υπουργός και βουλευτής με πολλά εμβληματικά έργα στις αποσκευές του (αναμόρφωση της Πλάκας, υπογραφή της σύμβασης του ΜΕΤΡΟ, σχεδιασμός της Αττικής οδού, απόσυρση των ρυπογόνων αυτοκινήτων, μεταφορά του εργοστασίου Γκαζιού από το κέντρο της Αθήνας στην Ελευσίνα), είχε προτείνει να δοθεί σε κοινή χρήση (πάρκα, πλατείες, κήποι και δρόμοι) το 50% της έκτασης του αεροδρομίου του Ελληνικού και το υπόλοιπο 50% να μετατραπεί σε οικοδομήσιμα οικόπεδα. Υποστήριζε ότι με τα χρήματα από την πώληση αυτών των οικοπέδων (περίπου 4 δισ. ευρώ) θα μπορούσαν να απαλλοτριωθούν 20 εκτάσεις των 100 στρεμμάτων στις πυκνοκατοικημένες περιοχές της Αθήνας και να δημιουργηθούν 20 κήποι αντίστοιχοι με τον Εθνικό Κήπο. Έτσι η Κυψέλη, ο Κολωνός, το Περιστέρι, το Αιγάλεω και άλλες συνοικίες της Αθήνας θα αποκτούσαν τους μεγάλους κήπους που τόσο είχαν ανάγκη.
Ο Josep Acebillo
Τέταρτη στη σειρά, η πολύκροτη «ανάθεση» του έργου στο γραφείο του διάσημου και ιδιοσυγκρασιακού Ισπανού αρχιτέκτονα Josep Acebillo. Βρισκόμαστε πλέον στον Ιούνιο του 2011 και στην κατάμεστη αίθουσα του ξενοδοχείου Χίλτον ο Acebillo μιλά για οικειοποίηση του αιγιαλού από τους πολίτες, αύξηση του πρασίνου, ενίσχυση του δημόσιου χώρου ως υπερτοπικού πόλου, για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για πανεπιστήμια, για ερευνητικά κέντρα κλπ. Ήταν ακόμη εκείνη η αθώα εποχή που οι περιβαλλοντικοί συντάκτες έβαζαν… στοιχήματα για το ποσοστό του πράσινου και την αντιστοιχία του ανά κάτοικο και για το αν το πάρκο θα θύμιζε το Central ή το Hyde Park…
Ο Josep Acebillo ήταν προσωπική επιλογή του τότε πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου, ο οποίος του είχε ζητήσει ήδη από το 2009 να καταθέσει πρόταση για το Ελληνικό. Στο Χίλτον ωστόσο παρουσιάστηκε ένα προσχέδιο και όχι η κυρίως πρόταση – την οποία ουδέποτε είδαμε, αν και υποθέτω ότι ο δημιουργός της πληρώθηκε αδρά. Επισήμως, ποτέ δεν έμαθα τι συνέβη. Παρόλο που τηλεφωνούσα στο γραφείο του Acebillo δύο φορές την εβδομάδα και με τα σπαστά ισπανικά μου προσπαθούσα να βγάλω λαβράκι, η προσπάθειά μου αποδείχτηκε μάταιη…
Σε γενικές γραμμές, η πρόταση Acebillo αφορούσε την κατασκευή κτιρίων συνολικής έκτασης 2.000.000-3.000.000 τετραγωνικών μέτρων και την κατεδάφιση των υφιστάμενων εγκαταστάσεων. Περιλάμβανε τη δημιουργία 6.200-6.500 τμ. κατοικιών και 980.000 τμ. παραθαλάσσιων κατοικιών τα οποία θα ονομάζονταν «μεσογειακά χωριά», και τη δημιουργία περιοχών για επιχειρήσεις και κρατικά κτίρια, πανεπιστημίου, χώρων για καλλιτεχνική δημιουργία, mall κλπ.
Ο Norman Foster
Έναν μήνα μετά την παρουσίαση Acebillo, τον Ιούλιο του 2011, το Ελληνικό εντάχθηκε στη λίστα των δημόσιων ακινήτων προς ιδιωτικοποίηση. Το συνολικό πρόγραμμα των ιδιωτικοποιήσεων εισήχθηκε με το νόμο 3986/2011 του Μεσοπρóθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής. Με τον ίδιο νόμο ιδρύθηκε και το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου Α.Ε. (ΤΑΙΠΕΔ) για τη διαχείριση των ιδιωτικοποιήσεων.
Και μετά, το 2014, δέκα χρόνια από τους Ολυμπιακούς της Αθήνας, μπήκε στο παιχνίδι η Lamda Development του Ομίλου Λάτση. Η πρώτη πρόταση της εταιρείας προέβλεπε επίσης ενισχυμένους πράσινους χώρους αλλά πρότεινε υπογειοποίηση της Ποσειδώνος και έδινε ιδιαίτερη έμφαση στον τουρισμό.
Στην πορεία επιστρατεύτηκε ο πολυβραβευμένος παγκοσμίου φήμης Βρετανός αρχιτέκτονας Norman Robert Foster –γνωστός και ως «Βαρώνος Foster της όχθης του Τάμεση»- ο οποίος ανέλαβε να σχεδιάσει το μάστερ πλαν για την αξιοποίηση του Ελληνικού. Οι εργασίες του Foster στην περιβαλλοντική αρχιτεκτονική θεωρούνται πρωτοπόρες και καταλύτες στον κόσμο της αρχιτεκτονικής, ενώ το αρχιτεκτονικό του γραφείο Foster and Partners αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο. Το μότο του 84χρονου πλέον Foster είναι «Να σχεδιάζετε κτίρια που συγκινούν το πνεύμα και την καρδιά του ανθρώπου».
Η εταιρεία ήθελε να αποκτήσει η Αθήνα ένα νέο τοπόσημο, «αρμονικά συνδεδεμένο με το περιβάλλον». Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον «ευφυή σχεδιασμό» του πάρκου, με στόχο να συμπεριληφθεί «στα τρία καλύτερα ευρωπαϊκά πάρκα της Ευρώπης, διπλάσιο σε έκταση από το Hyde Park του Λονδίνου».
Όπως διαβάζουμε στον Τύπο του 2014, στη μακέτα «ξεδιπλώνεται με γλαφυρό τρόπο το όραμα του διάσημου αρχιτέκτονα καθώς πρόκειται για ένα συνολικό σχέδιο για το πώς θα “παντρευτεί” η ψυχαγωγία, το πράσινο, η εντυπωσιακή παρουσία του υδάτινου στοιχείου, η πολυτελής κατοικία, το επιχειρηματικό κέντρο αλλά και τρία κτίρια που θα κλέβουν την παράσταση».
Το έργο περιλαμβάνει πολυτελείς κατοικίες και άλλα κτίρια εμπορικής χρήσης τα οποία θα έχουν θέα σε όλο το πάρκο, ένα εντυπωσιακό water park (υδάτινο πάρκο), ενυδρείο «που θα μετατρέψει την περιοχή σε… Ντουμπάι καθώς θα γίνει στα πρότυπα του αντίστοιχου ενυδρείου στην αραβική πόλη», μεγάλα ακίνητα, ουρανοξύστες, πολυτελή διαμερίσματα αξίας πολλών εκατομμυρίων ευρώ, γραφεία, ζώνες εμπορίου και ψυχαγωγίας, πολυτελή ξενοδοχεία. «Κι όλα αυτά πάνω από μια τεράστια μαρίνα η οποία θα μπορεί να φιλοξενήσει μεγάλα γιοτ και θα διαθέτει πολυτελή καταστήματα, εστιατόρια και χώρους αναψυχής».
Και ο Paul Steelman
Το πιο πρόσφατο, και τελευταίο ορόσημο, είναι το INSPIRE Athens. Το σχέδιο, που παρουσιάστηκε από την Mohegan Gaming and Entertainment σε συνεργασία με την ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ για το πρώτο ολοκληρωμένο τουριστικό συγκρότημα με καζίνο (Integrated Resort and Casino – IRC) στην Ελλάδα, αποτελεί δημιουργία του διεθνούς αρχιτεκτονικού γραφείου Steelman Partners, που εξειδικεύεται στον σχεδιασμό και την κατασκευή συγκροτημάτων IRC. Η έμπνευσή του προέρχεται από το αρχιτεκτονικό παρελθόν της Ελλάδας, και ειδικότερα από τα αθηναϊκά αγάλματα και κτίρια, συμπεριλαμβανομένης της Ακρόπολης και των Καρυάτιδων…
«Ελπίζουμε ότι το INSPIRE Athens θα γίνει ο καταλύτης που θα πυροδοτήσει την ανάπτυξη ολόκληρης της περιοχής του Ελληνικού στην περιζήτητη αθηναϊκή ριβιέρα, και θα επαναπροσδιορίσει τη σύγχρονη ταυτότητα της Ελλάδας για πάντα», επισήμανε ο Μάριος Κοντομέρκος, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Mohegan Gaming and Entertainment. Ο αρχιτέκτονας και εμπνευστής Paul Steelman συμπλήρωσε: «Ολόκληρο το σχέδιό μας είναι από τη φύση του εμβληματικό, ταυτόχρονα όμως και χαρακτηριστικό της ιστορικής αρχιτεκτονικής της Αθήνας και του πλούσιου πολιτισμού της, ενώ υιοθετεί μια νέα στιλιστική αφήγηση που θα εμπνεύσει το μέλλον ολόκληρης της περιοχής».
Σφοδρές αντιδράσεις
Ωστόσο, τα όλο εγχείρημα προκάλεσε για άλλη μια φορά σάλο. Ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η πρόταση και κυρίως ο παραλληλισμός των δύο κτιρίων με τις Καρυάτιδες, αποδομήθηκε όσο δεν πάει.
Στο gradreview.gr, ο αρχιτέκτονας Μανώλης Αναστασάκης σχολιάζει – εύστοχα: «Οι μέχρι σήμερα προτάσεις για ουρανοξύστες στο Ελληνικό δεν πείθουν (κυρίως οι πύργοι “καρυάτιδες”). Οι “καρυάτιδες” είναι απογυμνωμένες από την αστική και κοινωνική τους διάσταση και εμφανίζονται γυμνές από βιοκλιματική ενδυμασία. Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη (που ίσως να είναι και η επικρατέστερη στον αρχιτεκτονικό κόσμο). Η ευθύνη όμως του ελληνικού δημοσίου είναι να δώσει στους αρχιτέκτονες και στους πολίτες, μέσα από διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, την εγγύηση της ποιότητας. Οι όποιες τότε κριτικές δεν θα μπορούν να είναι ούτε ρηχές ούτε ιδεοληπτικές. Θα στέκονται πλέον επάνω σε ένα έδαφος αξιοκρατίας και θα εμπλουτίζουν με ουσιαστικό τρόπο το δημόσιο διάλογο για την πόλη».
Προφανώς, όλοι αναμένουμε με αγωνία την τελευταία πράξη του έργου. Εξάλλου δεκαέξι χρόνια είναι μια ολόκληρη ζωή, ακόμη και για ένα εγκαταλειμμένο αεροδρόμιο…
με Αριθμό Μητρώου 12691
