Υλοποιείται η δημιουργία του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού

Μετά από τρεις τουλάχιστον δεκαετίες έγινε προ ημερών η κατάθεση στο Κοινοβούλιο για πρώτη φορά ενός Νομοσχεδίου για την δημιουργία του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (http://www.parliament.gr/Nomo…/Anazitisi-Nomothetikou-Ergou…). Δυστυχώς ένας από τους πρωτεργάτες της τελικής διαμόρφωσης αυτού του Ν/Σ δεν βρίσκεται πια μαζί μας. Ο σμήναρχος ε.α. Vassilis Kostopoulos έφυγε την ίδια ημέρα που ο αρμόδιος υπουργός Nikos Pappas κατέθετε στη Βουλή το Ν/Σ.

Γράφει ο Διονύσης Σιμόπουλος, αστροφυσικός, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική η αναφορά που έκανε ο διεθνούς φήμης διαστημικός επιστήμονας και Ακαδημαϊκός Stamatios Krimigis στον επικήδειο που εκφώνησε:

«Συνάντησα το Βασίλη για πρώτη φορά πριν από 12 περίπου χρόνια, όταν μας ζήτησε η τότε Κυβέρνηση να κάνουμε μια μελέτη για το μέλλον της χώρας στο διάστημα. Από την πρώτη στιγμή μου έκανε εντύπωση ο ενθουσιασμός του, η εργατικότητά του, ο αγνός πατριωτισμός του, και η μεθοδική του σκέψη. Ο Βασίλης ήταν εκείνος που μετάφραζε τις ιδέες και σκέψεις σε κείμενο, οργάνωνε τις παραγράφους και τα κεφάλαια της μελέτης, έφτιαχνε τα οργανογράμματα και τους πίνακες, και γενικά κρατούσε όλους μας στο στενό μονοπάτι που οδηγούσε στην συμπλήρωση της εισήγησης σε λίγες μέρες, όχι εβδομάδες και μήνες, όπως είναι η συνήθεια στο δημόσιο. Βέβαια οι συστάσεις και ο σχεδιασμός της ομάδας μας μπήκε στο ράφι, όπως γίνεται συνήθως με τις μελέτες του Ελληνικού κράτους.

Από τότε είχαμε συνεχή επαφή με τον Βασίλη, όχι μόνο στο επαγγελματικό επίπεδο αλλά και στο προσωπικό. Ήταν πάντοτε καλά πληροφορημένος, και οι γνώσεις του για τις υπηρεσίες του κράτους και της γραφειοκρατίας, και οι συμβουλές του σε πολλές δραστηριότητες με βοήθησαν να καταλάβω την προσευχή που άκουσα για πρώτη φορά στην Αμερική “Θεέ μου βοήθησέ με να αγωνίζομαι πάντοτε για το καλό και να αποφεύγω το κακό, και δώσε μου τη σοφία να καταλαβαίνω την διαφορά ανάμεσα στα δύο”. Ο Βασίλης πάντοτε γνώριζε τη διαφορά και με τραβούσε πίσω όταν επέμενα να κτυπάω το κεφάλι μου στον τοίχο.

Το τελευταίο μας εγχείρημα με τον Βασίλη και άλλους συναδέλφους είχε σχέση, για άλλη μια φορά, με το σχεδιασμό Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού. Ο Βασίλης ήταν ο εκτελεστικός διευθυντής της όλης προσπάθειας, και καταφέραμε να συμπληρώσουμε την αποστολή σε λίγες εβδομάδες. Όμως δεν θα είχε επιτύχει η προσπάθεια δίχως εκείνον. Ήταν απόλυτα οργανωμένος, και υπενθύμιζε σε όλους μας την ημέρα και την ώρα που θα έπρεπε να τελειώσουμε το κείμενο για το οποίο είμαστε υπεύθυνοι. Είχα την εντύπωση ότι μου είχε κολλήσει κάποιο τσιπάκι, διότι με εύρισκε σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη βρισκόμουνα για να συζητήσουμε επείγοντα θέματα. Δεν υπήρχε λεπτομέρεια που έμεινε αδιευκρίνιστη, η σχήμα που είχε ατέλειες, η παράγραφος στο κείμενο που ξέφευγε στο περιθώριο. Και πάντοτε είχε μια καθαρή εικόνα της ολότητας του πεδίου. Είναι πραγματικά ειρωνεία της τύχης το ότι έφυγε από την ζωή την ημέρα που το νομοσχέδιο κατατέθηκε στο κοινοβούλιο. Αυτό για το οποίο είχε δουλέψει τόσο σκληρά, όχι μόνο στην τελευταία προσπάθεια, αλλά μια δεκαετία ολόκληρη, βρίσκεται τώρα στο χείλος της υλοποίησης.»

Πραγματικά ελπίζω ότι το Ν/Σ αυτό θα τύχει της μεγαλύτερης δυνατής υποστήριξης απ’ όλες τις κοινοβουλευτικές ομάδες γιατί θέματα σαν αυτό δεν προσφέρονται για μικροκομματική αντιπαράθεση γιατί επί τέλους δημιουργείται ο Οργανισμός που θα έπρεπε να είχε δημιουργηθεί πριν από δεκαετίες. Γιατί παρ’ όλες τις τεράστιες επενδύσεις της χώρας στο χώρο του διαστήματος δεν υπήρξε ποτέ εθνικός συντονισμός στο διάστημα ούτε οριζόντια διαστημική πολιτική που θα μεγιστοποιεί την ανταπόδοση από τη συμμετοχή μας στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς διαστήματος και στα διαστημικά προγράμματα. Η σημερινή επομένως κατάσταση στη χώρα κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ίδρυση του ΕΛ.Δ.Ο. καθ’ όσον έτσι θα υπάρξει πολύ καλύτερος συντονισμός των φορέων που εμπλέκονται στο Διάστημα ώστε να υπάρξει κι η βέλτιστη οικονομική απόδοση για τη χώρα από αυτές τις δραστηριότητες.

Σε καιρούς οικονομικής δυσπραγίας η ορθολογική χρήση των πόρων δεν είναι απλά επιλογή είναι επιτακτική ανάγκη. Μια πολιτική προσέγγιση του χώρου του διαστήματος δεν μπορεί να είναι κατακερματισμένη. Η σημερινή δημόσια διοίκηση δεν προσδίδει εχέγγυα επιτυχίας στο τομέα του διαστήματος και η απόφαση για τη δημιουργία ενός συντονιστικού φορέα στο διάστημα είναι, κατά την γνώμη μου, εξαιρετικά εύστοχη ανεξάρτητα κομματικών προτιμήσεων. Κι ας μη ξεχνάμε επίσης ότι οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης διαθέτουν την οργάνωση ενός γραφείου ή μιας υπηρεσίας διαστήματος που έχει τη συνολική ευθύνη για τη χάραξη της εθνικής στρατηγικής, και του προγραμματισμού σε συνεργασία φυσικά με τους άλλους αρμόδιους φορείς της χώρας.

Στο δεδομένο όμως Ν/Σ υπάρχει μία διαφοροποίηση που ελπίζω να διευκρινιστεί κατά την διάρκεια της σχετικής συζήτησης στη Βουλή. Αναφέρομαι φυσικά στην νομική μορφή που θα έχει τελικά ο Οργανισμός αυτός. Γιατί ενώ στην Αιτιολογική Έκθεση (σελ. 2) ο ΕΛ.Δ.Ο. αναφέρεται ότι είναι ΔΕΚΟ (με διαφοροποιημένες έστω διατάξεις σχετικά με τις προσλήψεις του επιστημονικού προσωπικού) στη διατύπωση του Ν/Σ (σελ. 27, Άρθρο 18.1) αναφέρεται ως Α.Ε.. Επίσης στην Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου αναφέρεται (σελ. 41, Β 1α) ότι ο ΕΛ.Δ.Ο. “λειτουργεί χάριν του δημοσίου συμφέροντος σύμφωνα με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας” οπότε η ερώτηση που παραμένει τελικά είναι για το ποια ακριβώς μορφή θα έχει ο ΕΛ.Δ.Ο., ΔΕΚΟ ή Α.Ε., Δημόσιου Οργανισμού ή Ιδιωτικού φορέα; Προσωπικά θα προτιμούσα τον ΕΛ.Δ.Ο. ως Α.Ε. για διάφορους λόγους που δεν είναι του παρόντος.

Θέλω επίσης να επισημάνω δύο σημεία που περιλαμβάνονται και στις παρατηρήσεις που έκανα στη Δημόσια Διαβούλευση. Το ένα σημείο είναι η δημιουργία ενός Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων (Σ.Ε.) που θα συμβουλεύει το Δ.Σ. του ΕΛ.Δ.Ο. σε διάφορα εξειδικευμένα θέματα, και το δεύτερο ότι θα πρέπει να γίνει κατανοητό πως για την περαιτέρω σωστότερη λειτουργία του Οργανισμού θα πρέπει να προβλεφθεί και η ευρεία διάχυση στο κοινό της χώρας μας των αποτελεσμάτων που θα έχουν οι δραστηριότητές στο Διάστημα. Και το μεν δεύτερο σημείο δεν χρειάζεται να περιληφθεί στο Ν/Σ per se αλλά να προβλέπεται σε κάποιο Άρθρο του η υποχρέωση του Οργανισμού να κάνει ό,τι είναι δυνατόν προς αυτή την κατεύθυνση. Αντίθετα η δημιουργία του Σ.Ε. θα πρέπει κατά την γνώμη μου να περιληφθεί στο Ν/Σ κι όχι σε κάποιον μελλοντικό Κανονισμό Λειτουργίας.

Το Σ.Ε. θα πρέπει να λειτουργεί ως ένα γνωμοδοτικό όργανο για την υποστήριξη του έργου του ΕΛ.Δ.Ο., να γνωμοδοτεί και να εισηγείται στο Δ.Σ. του ΕΛ.Δ.Ο για θέματα σχετικά προς τον Οργανισμό, στο πλαίσιο της υλοποίησης των σκοπών του, καθώς και για θέματα σχετικά με την Εθνική Στρατηγική για το διάστημα, στο πλαίσιο της διαμόρφωσης σχετικής πρότασης του ΕΛ.Δ.Ο προς τον Υπουργό Ψηφιακής Πολιτικής. Το Σ.Ε. απαρτίζεται από προσωπικότητες του χώρου του διαστήματος και των εφαρμογών του που επιλέγονται μέσω σχετικής πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος από το Δ.Σ του ΕΛ.Δ.Ο. το οποίο με απόφαση του συγκροτεί τον πίνακα των εγκεκριμένων μελών του Σ.Ε. με τετραετή θητεία που δεν θα πρέπει να υπερβαίνει όμως συνολικά τα οκτώ έτη.

Ο νέος αυτός οργανισμός, σε συνδυασμό με την πιο συμφέρουσα ενοικίαση που επετεύχθη πριν από μερικούς μήνες για το διαστημικό “οικόπεδο” που διαθέτει η χώρα μας πάνω από τον ισημερινό και σε γεωγραφικό μήκος 39 μοίρες ανατολικά του Γκρήνουιτς, υπόσχεται να δημιουργήσει καλύτερες προϋποθέσεις για την μελλοντική παρουσία της χώρας μας στο Διάστημα. Ως γνωστόν μερικοί από τους αναμεταδότες του νέου δορυφόρου προορίζονται για την αποκλειστική χρήση της Ελληνικής Πολιτείας και ο ΕΛ.Δ.Ο. θα αναλάβει, μεταξύ άλλων, τη μίσθωση με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια των διαθέσιμων αναμεταδοτών που δεν θα αξιοποιηθούν από το ελληνικό Δημόσιο για στρατιωτικές, τηλεοπτικές και άλλες εφαρμογές, ενώ μέχρι τώρα νοικιάζαμε τις δορυφορικές υπηρεσίες που χρειαζόμασταν από άλλους διαστημικούς φορείς. Η χώρα μας έχει άλλωστε καταβάλλει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ για την συμμετοχή μας στους διάφορους διαστημικούς οργανισμούς (ESA, EUMETSAT, HELIOS-II) αλλά και για τον Hellas Sat 2, 3 και 4. Κι όμως, παρ’ όλες τις τεράστιες επενδύσεις της χώρας στο Διάστημα δεν υπήρξε ποτέ εθνικός συντονισμός ούτε οριζόντια διαστημική πολιτική που να μεγιστοποιεί την ανταπόδοση από τη συμμετοχή μας στα προγράμματα των διαστημικών αυτών οργανισμών.

Οι εθνικές προτεραιότητες στο Διάστημα

Στο επίπεδο των εφαρμογών, άλλωστε, είναι γεγονός ότι αγορές και υπηρεσίες που παραδοσιακά εξυπηρετούντο από επίγεια μέσα ήδη σήμερα, και πολύ περισσότερο στο μέλλον, θα εξυπηρετούνται σε σημαντικό ποσοστό από το Διάστημα. Τέτοιοι τομείς είναι οι τηλεπικοινωνίες, η τηλεόραση, η δορυφορική πλοήγηση, η μετεωρολογία και το κλίμα, η γεωργία ακριβείας και η παρακολούθηση των οικοσυστημάτων, αλλά και η ασφάλεια και η άμυνα. Επίσης, έχει ιδιαίτερη σημασία η αξιοποίηση των ερευνητικών και επιστημονικών εφαρμογών που προκύπτουν από τις πολιτικές για το Διάστημα (π.χ. εφαρμογές πολιτικής προστασίας: επικινδυνότητα για την εμφάνιση δασικών πυρκαγιών και πλημμυρικών φαινομένων, αυθαίρετη δόμηση κ.λπ.).

 Οι εθνικές προτεραιότητες στο Διάστημα πρέπει φυσικά να καθορίζονται με βάση τις ανάγκες της χώρας. Για να καταλήξουμε όμως σε τομείς δραστηριοτήτων σε ότι αφορά τις εφαρμογές οφείλουμε πρώτα να δούμε που έχουμε την απαραίτητη κρίσιμη μάζα επιστημόνων και μηχανικών αλλά και τις υποδομές που θα τεθούν ανάλογα με τις Εθνικές και οικονομικές προτεραιότητες καθώς και την ανάγκη να στηριχθεί η επιστημονική κοινότητα και η βιομηχανία που ασχολείται με το Διάστημα. Η σχεδίαση αυτή είναι εμφανώς δουλειά του νέου φορέα και η όποια σχεδίαση θα προκύψει δεν θα πρέπει να είναι στατική αλλά δυναμική που θα εμπλουτίζεται συνεχώς με βάση τις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Επομένως αυτό που χρειάζεται η χώρα είναι να καθορίσει τη Διαστημική της Πολιτική με βάση τους στόχους και τις δυνατότητες που έχουμε.

Με τις τελευταίες αυτές εξελίξεις, λοιπόν, ο χώρος του Διαστήματος αντιμετωπίζεται επί τέλους από την Πολιτεία ως εξαιρετικά σημαντικός, τόσο από ερευνητικής και τεχνολογικής πλευράς, όσο και από στρατηγικής, δεδομένου ότι εξασφαλίζει τη μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μέσω βιομηχανικών επιστροφών και παράλληλα παρέχει ευκαιρίες και δυνατότητες στο ανθρώπινο δυναμικό μας, στους ελληνικούς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς και επιχειρήσεις για να αναπτύξουν, σε ανταγωνιστικό επίπεδο, διαστημικές δραστηριότητες (προϊόντα, υπηρεσίες και εφαρμογές) τόσο για την Ελλάδα όσο και διεθνώς. Πέρα από τα ανωτέρω, όμως, η επένδυση της χώρας μας στο Διάστημα αποτελεί και στρατηγική επιλογή για την ασφάλεια και την άμυνα της χώρας στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται διεθνώς, γεγονός που ουσιαστικά αποτελεί και επιλογή Εθνικής αυτονομίας και ανεξαρτησίας.

Ας ελπίσουμε, λοιπόν, εν κατακλείδι ότι αυτό τουλάχιστον το Ν/Σ θα τύχει της ευρύτατης αποδοχής από μέρους των μελών του Κοινοβουλίου μας και πέρα από όποιες κομματικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις.